به هر حال، جاى ترديد نيست كه هرگاه نماز با شرايطش برگزار شود، انسان را در عالمى از معنويّت و روحانيّت فرو مى‌بَرد، پيوندهاى ايمانى او را با خدا چنان محكم مى‌سازد كه آلودگى‌ها و آثار گناه را از دل و جان او مى‌شويَد. نماز انسان را در برابر گناه بيمه مى‌كند و زنگار گناه را از آيينه دل مى‌زدايد. نماز جوانه‌هاى ملكات عالى انسانى را در اعماق جان بشر مى‌رويانَد. نماز اراده را قوى و قلب را پاك و روح را تطهير مى‌كند و به اين ترتيب، نماز در صورتى كه به صورت جسم بى‌روح نباشد، مكتب عالى براى تربيت است.

تأثير نماز در تربيت فرد و جامعه‌

گرچه نماز چيزى نيست كه فلسفه‌اش بر كسى مخفى باشد، دقّت در متن آيات و روايات ما را به ريزه‌كارى‌هاى بيشترى در اين زمينه رهنمون مى‌سازد:

1. روح و اساس و هدف و پايه و مقدّمه و نتيجه و سرانجام فلسفه نماز، همان ياد خداست، همان «ذكراللّه» است كه در قرآن به‌عنوان برترين نتيجه بيان شده.

البتّه ذكرى كه مقدّمه فكر و فكرى كه انگيزه عمل بوده باشد.

در حديثى از امام صادق عليه السلام آمده است كه در تفسير آيه‌ «وَلَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ» فرمود:

«ذِكرُاللّهِ عِندَما احَلَّ وَحَرَّمَ‌

؛ ياد خدا كردن هنگام حلال و حرام (يعنى ياد خدا كند، به سراغ حلال برود و از حرام چشم بپوشد)». [1] 2. نماز وسيله شست‌وشوى از گناهان و مغفرت و آمرزش الهى است، زيرا انسان را دعوت به توبه و اصلاح گذشته مى‌كند؛ به اين ترتيب، جراحاتى كه از گناه بر روح و جان انسان وارد شده، با مرهم نماز التيام مى‌يابد و زنگارهايى كه بر قلب نشسته، زدوده مى‌شود.

3. نماز سدّى در برابر گناهان آينده است، زيرا روح ايمان را در انسان تقويت مى‌كند و نهال تقوا را در دل پرورش مى‌دهد و مى‌دانيم كه «ايمان» و «تقوا» سدّ

[1]. كافى، ج 2، ص 80، ح 4؛ بحار الانوار، ج 82، ص 200.