4. «اتّقوا» تقواى الهى پيشه كنيد. يعنى همه اين برنامه‌ها همراه تقوا باشد.

در حديث مورد بحث پيامبر صلى الله عليه و آله به ابوذر غفارى مى‌فرمايد: مراد از اين آيه شريفه انتظار نماز بعد از نماز است.

در ميان اهل سنّت معمول است كه بين دو نماز فاصله مى‌اندازند، گاهى نماز مغرب را كه تمام مى‌كنند براى نماز عشا انتظار مى‌كشند. البتّه اين آيه شريفه از باب بيان مصداقى از مصاديق است نه از باب انحصار.

از جمله مسائلى كه در زندگى ما مسلمان‌ها مهم است اينكه در برنامه‌ها تداوم باشد. علماى موفّق كسانى‌اند كه تداوم در كارها دارند. اگر انسان چند روز فشار بياورد بعد خسته شود و آن را رها كند به جايى نمى‌رسد، چنانكه نماز را با نماز ديگر بايد پيوند داد، در بحث‌هاى علمى و كارهاى ديگر هم بايد چنين بود.

كسى را مى‌شناختم كه در زمان خودش بسيار موفّق بود و هر شب در مسجد براى مردم سخن مى‌گفت. جمع زيادى را هدايت كرده بود. وقتى از آن منطقه رفت، مردم باز به عمل خودشان ادامه مى‌دادند. كلمه «رابطوا» منحصر به مرزها نيست، بلكه مراد رابطه بين افراد است. يعنى كارهايى اثر دارد كه دسته‌جمعى باشد، زيرا از خطر اشتباه مصون‌تر، سرعت و عمقش بيشتر است. و چه كم‌اثر است اگر انسان به‌تنهايى دست به كارهاى بزرگ بزند. دنياپرستان هيچ كارى را به‌تنهايى نمى‌كنند، بلكه همه كارهايشان را دسته‌جمعى و گروهى انجام مى‌دهند و در كارشان هم معمولًا موفّق مى‌شوند. آنها عادت كرده‌اند كه در همان دنيايشان اين‌گونه باشند، در حالى كه ما بايد در كارهايمان هم در دنيا و هم در آخرتمان از آنها جلو باشيم.

فلسفه نماز

در حديث مورد بحث به نماز اشاره شده است. قرآن در آيه 45 سوره عنكبوت مى‌فرمايد: « «وَ أَقِمِ الصَّلَوةَ إِنَّ الصَّلَوةَ تَنْهَى‌ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ»؛ و نماز را