به عبارت ديگر انسان با دعا توجّه و شايستگى بيشترى براى درك فيض خداوند پيدا مى‌كند. بديهى است كوشش براى تكامل و كسب شايستگى بيشتر عين تسليم در برابر قوانين آفرينش است، نه چيزى برخلاف آن.

از همه گذشته، دعا نوعى عبادت و خضوع و بندگى است و انسان با دعا توجّه تازه‌اى به ذات خداوند پيدا مى‌كند و چنانكه همه عبادات اثر تربيتى دارد دعا هم داراى چنين اثرى خواهد بود.

آنان كه مى‌گويند دعا فضولى در كار خداست و خدا هر چه مصلحت باشد انجام مى‌دهد، توجّه ندارند كه مواهب الهى برحسب استعداد و لياقت‌ها تقسيم مى‌شود، هرقدر استعداد و شايستگى بيشتر باشد سهم بيشترى از مواهب نصيب انسان مى‌شود. ازاين‌رو امام صادق عليه السلام مى‌فرمايد:

«انَّ عِندَ اللّهِ عَزَّ وَجَّلَ مَنزِلَةً لاتَنالُ الّا بِمَسألَةٍ

؛ در نزد خداوند مقاماتى است كه بدون دعا كسى به آنها نمى‌رسد». [1] يكى از دانشمندان مى‌گويد: وقتى نيايش مى‌كنيم، خود را به قوّه پايان‌ناپذيرى كه تمام كائنات را به‌هم پيوسته است، متّصل و مربوط مى‌سازيم. [2] همو مى‌گويد: امروز جديدترين علم، يعنى روان‌پزشكى همان چيزهايى را مى‌آموزد كه پيامبران مى‌آموختند، زيرا پزشكان روانى دريافته‌اند كه دعا و نماز و داشتن ايمان محكم به دين، نگرانى و تشويش و هيجان و ترس را كه موجب بيم بيشتر از ناراحتى‌هاى ماست برطرف مى‌سازد. [3]

مفهوم واقعى دعا

با توجّه به اينكه دعاى مستجاب دعايى است كه به مضمون‌ «أَمَّنْ يُجِيبُ‌المُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ‌السُّوءَ» [4] هنگام اضطرار و عقيم ماندن تلاش‌ها انجام‌

[1]. كافى، ج 2، ص 466، ح 3.

[2]. آيين زندگى، ص 156.

[3]. همان، ص 152.

[4]. سوره نمل، آيه 62.