دل‌ها و دل‌ها سخت و سنگين نمى‌شوند مگر به سبب فزونى گناه». [1] در حديثى آمده است كه از جمله پيام‌هاى پروردگار به موسى عليه السلام اين بود:

«يا مُوسى‌ لا تُطَوّل فِى‌الدُّنيا أمَلَكَ فَيَقسُو قَلبُكَ وَالقاسِى القَلبِ مِنّى بَعيدٌ؛

اى موسى، آرزوهايت را در دنيا دراز مكن كه قلبت سخت و انعطاف‌ناپذير مى‌شود و سنگدلان از من دورند». [2] و در حديثى على عليه السلام فرمود:

«لُمَّتانِ: لُمَّةٌ مِنَ الشَّيطانِ وَلُمَّةٌ مِنَ‌المَلكِ فَلُمَّةُ المَلكِ الرِقَّةُ وَالْفَهمُ وَلُمَّةُ الشَّيطانِ السَّهوُ وَالقَسوَةُ

؛ القا دوگونه است: القاى شيطانى و القاى فرشته. القاى فرشته باعث نرمى قلب و فزونى فهم مى‌شود و القاى شيطانى موجب سهو و قساوت قلب». [3] به هر حال براى به دست آوردن شرح صدر و رهايى از قساوت قلب بايد به درگاه خدا روى آورد تا آن نور الهى كه پيامبر وعده داده در قلب بتابد. بايد آيينه قلب را از زنگار گناه صيقل داد و سراى دل را از زباله‌هاى هوى‌و هوس پاك كرد تا آماده پذيرايى شود. اشك ريختن از خوف خدا و از عشق آن محبوب بى‌مثال، تأثير عجيبى در رقّت قلب و نرمش و گسترش روح دارد و جمود چشم از نشانه‌هاى سنگدلى است. [4]

قساوت چيست؟

«قساوت» در اصل از «قسى» به‌معنى سنگ سخت است. «الحَجَرُ القاس» يعنى سنگ سخت، سپس به هر موجود سخت و خشن و غليظ «قاسى» گويند. قلب قاسى مانند سنگ، سخت است. اين لغت در فارسى از همين مادّه گرفته شده، زيرا در فارسى كه مى‌گوييم «سنگدل» دقيقاً همان معناى قاسى است.

[1]. بحارالانوار، ج 70، ص 55.

[2]. كافى، ج 2، ص 329، ح 1.

[3]. همان، ح 3.

[4]. رجوع شود به: تفسير نمونه، ذيل آيه 22 سوره زمر.