عهده وظايف و تكاليف خود برنيامده است.

در مقابل حريص، متوكّل است كه امور خود را به پروردگار متعال واگذاشته و او را در كارهاى خود وكيل قرار داده است. چنين كسى براى هميشه در زير سايه حمايت و لطف خدا زندگى كرده و با كمال خوشى و آسايش تحت كفايت و كفالت او به اداى وظيفه پرداخته و در جهان ديگر مشمول رحمت و توجّه و عطوفت او خواهد شد.

و در پايان حديث امام صادق عليه السلام فرموده است:

«والحِرصُ ماءٌ يجري في مَنافِذِ غَضَبِ اللّهِ تَعالى‌ وَ ما لَم يُحرَمُ العَبدُ اليَقِينَ لا يَكونُ حَريصاً وَاليَقينُ أرضُ الإسلامِ وَسَماءُ الإيمانِ‌

؛ صفت حرص آبى است كه در مجارى غضب خداوند متعال جارى مى‌شود (و در جايى كه غضب و قهر خداوند متعال جريان مى‌يابد، حرص هم ظهور مى‌كند) و تا بنده‌اى از يقين دور و محروم نشده است به صفت حرص مبتلا نخواهد شد. و يقين زمين اسلام و آسمان ايمان است».

حرص عبارت است از علاقه بيش از حد به امور مادّى و منافع دنيوى، به‌طورى كه از حدّ اعتدال و ميزان صحيح و حدود وظايف الهى خارج گشته و فعّاليّت‌هاى ناروا و حركات برخلاف عبوديّت از او سر بزند. مسلّماً رحمت و لطف حق تعالى در مواردى كه عدالت و اداى وظايف عبوديّت رعايت مى‌شود ظهور پيدا مى‌كند و قهراً مواردى كه بيرون از مجارى عبوديّت و اطاعت و عدالت و وظيفه باشد مشمول غضب و قهر الهى خواهد شد.

حسد

گاه حسادت برادر نسبت به برادر موجب مى‌شود كه عواطف برادرى را زير پا نهد و دست خود را به خون برادر بيالايد.

نكته مهم اين است كه چگونه حسد آدمى را در ورطه نابودى قرار مى‌دهد و اگر اين آتش درونى مهار نشود، هم ديگران را به آتش مى‌كشد و هم خود انسان را.

اصولًا هنگامى كه نعمتى به ديگرى مى‌رسد، ممكن است يكى از چهار حالت در انسان پديد آيد:

1. آرزو مى‌كند همان‌گونه كه ديگران دارند او هم داشته باشد. اين حالت را «غِبطه» مى‌گويند و حالتى است پسنديده، زيرا انسان را به كوشش سازنده وامى‌دارد و هيچ اثر مخرّبى در اجتماع ندارد.

2. دوست دارد آن نعمت از ديگران سلب شود و براى اين كار به تلاش برمى‌خيزد. اين همان حالت بسيار ناپسند «حسد» است كه انسان را وامى‌دارد بى‌آنكه تلاش سازنده‌اى در مورد خودش انجام دهد، به تخريب ديگران بپردازد.

3. آرزو مى‌كند خودش داراى آن نعمت شود و ديگران از آن محروم بمانند، اين را «بُخل» و انحصارطلبى مى‌نامند كه انسان همه‌چيز را براى خود بخواهد و از محروميّت ديگران لذّت ببَرد.

4. دوست دارد ديگران در نعمت باشند، هرچند خودش در محروميّت به‌سر ببَرد و حتّى حاضر است آنچه را دارد در اختيار ديگران بگذارد و از منافع خود چشم بپوشد و اين حالت والا را «ايثار» مى‌گويند كه يكى از مهم‌ترين صفات برجسته انسانى است.

حسد در روايات اسلامى‌

در احاديث اسلامى براى مبارزه با اين صفت زشت تعبيرات تكان‌دهنده‌اى‌

[1]. مصباح الشريعه و مفتاح الحقيقه، با تلخيص و تصرّف، ص 129.