نمى‌كند و در كيفر مجرمان عجله به خرج نمى‌دهد، روحى بزرگ دارد و بر احساسات خويش مسلّط است.

راغب در مفردات مى‌گويد: «حلم» به‌معنى خويشتن‌دارى هنگام هيجان غضب است و چون اين حالت از عقل و خرد ناشى مى‌شود گاه به‌معنى عقل و خرد نيز به‌كار رفته است. [1]

بردبارى در روايات اسلامى‌

رسول اكرم صلى الله عليه و آله بر جمعيّتى گذشت كه بين آنها مرد پرقدرت و نيرومندى بود كه سنگ بزرگى را از زمين برمى‌داشت و مردم آن را سنگ زورمندان، يعنى وزنه قهرمانان مى‌ناميدند و همه از عمل آن ورزشكار قوى در شگفت بودند. رسول اكرم صلى الله عليه و آله پرسيد: اين اجتماع براى چيست؟ مردم كار وزنه‌بردارى آن قهرمان را به عرض ايشان رساندند. فرمود: آيا به شما نگويم قوى‌تر از اين مرد كيست؟ سپس فرمود:

«رَجُلٌ سَبَّهُ فَحَلُمَ عَنهُ فَغَلَبَ نَفسَهُ وَغَلَبَ شَيطانَهُ وَشَيطانَ صاحِبِهِ‌

؛ قوى‌تر از او كسى است كه به او دشنام دهند و بردبارى كند و بر نفس سركش و انتفامجوى خود غلبه كند و بر شيطان دشنام‌گو پيروز شود».

در حديثى امام صادق عليه السلام فرمود:

«لا تُمارِيَنَّ حَليماً وَلا سَفيهاً فإنَّ الحَليمَ يُقلِيكَ وَالسَّفيهَ يُؤذِيكَ‌

؛ نه با بردبار دانا مراء و جدال كن و نه با سفيه نادان، چه انسان بردبار كينه شما را در دل مى‌گيرد و سفيه نادان دست به آزارت مى‌زند». [2]

حلم و حليم در كلام امام صادق عليه السلام‌

امام صادق عليه السلام در حديثى فرمود:

«الحِلمُ سِراجُ اللّهِ يَستَضِيى‌ءُ بِهِ صاحِبُهُ إلى‌ جَوارِهِ وَ لا يَكونُ حَليماً إلّاالمُؤيَّدُ بِأنوارِالمَعرِفَةِ والتَّوحِيدِ وَالحِلمُ يَدورُ على‌ خَمسِ أوجَهٍ:

أن يَكونَ عَزيزاً فَيَذِلُّ أو يَكونَ صادقاً فَيُتَّهَمُ أو يَدعُو إلَى الحَقّ فَيَستَخَفَّ بِهِ أو أن يُؤذي بِلا

[1]. رجوع شود به: تفسير نمونه، ذيل آيه 101 سوره صافات.

[2]. كافى، ج 2، ص 301.