و تمام تجربيّات من در دو جمله خلاصه مى‌شود: اعتدال در غذا و ورزش.

2. بُعد معنوى:

سه مطلب بسيار مهم كه در اين حديث آمده عبارت است از اينكه پرخورى قساوت مى‌آورد و موجب مى‌شود انسان در انجام دادن عبادات سستى ورزد.

و اين مطلب كاملًا محسوس است كه انسان وقتى غذاى سنگينى مى‌خورد نمى‌تواند مثلًا نماز صبح را راحت بخواند و اگر بيدار هم بشود مثل آدم‌هاى گيج و مست است، امّا وقتى غذاى سبك و ساده‌اى مى‌خورد وقت اذان يا لحظاتى پيش از اذان صبح بيدار است، نشاط دارد، حال مطالعه و حال عبادت دارد.

و سوم اينكه پرخورى، گوش شنوا در مقابل مواعظ را از انسان مى‌گيرد.

روشن است انسان وقتى روزه مى‌گيرد رقّت قلب پيدا مى‌كند و معنويّتش بيشتر مى‌شود، امّا وقتى شكم پر است، فكر انسان درست كار نمى‌كند و خودش را از خدا دور مى‌بيند.

شايد به اين نكته توجّه كرده‌ايد كه مردم در ماه رمضان قلبشان براى پذيرش موعظه خيلى آماده است، چرا كه آن حال گرسنگى و روزه، صفاى قلب مى‌آورَد.

اين مطلبى است كه خودم در طول زندگى بسيار تجربه كرده‌ام.

چشم‌چرانى‌

مراد از نظر چيست؟ در ابتدا به نظر مى‌رسد كه نگاه به نامحرم باشد كه موجب تسريع هوى‌پرستى مى‌شود، ولى بعيد نيست مقصود معناى وسيع‌ترى باشد، يعنى هر نظرى كه باعث تحريك هواى نفس انسان شود. مثلًا از كنار خانه مجلّلى مى‌گذرد خيره‌خيره به آن مى‌نگرد و آرزو مى‌كند كه كاش من نيز چنين چيزى داشتم، يا اتومبيل آخرين مدلى را مى‌بيند آرزو مى‌كند. اين نظرِ همراه با آرزو و اشتياق و طلب و تقاضا باعث سرعت بخشيدن به غفلت مى‌شود، زيرا انسان را به دنيا علاقه‌مندتر مى‌كند، وگرنه نگاه عبرت‌آميز و توحيدى، يا نگاهى‌