در اين بحثها قسمتهايى از ماسكهاى فريبنده تمدّن ماشينى غرب كنار زده شد و قيافه حقيقى آن تا اندازه‌اى آشكار گرديد، و به خوبى دريافتيم كه وضع كنونى ممالك شرقى، و به طور مسلم آينده‌اى كه در پيش دارند نه تنها در خور يك ملّت زنده با آن همه سوابق درخشان تاريخى نيست، بلكه اساس موجوديّت و هستى آنها را نيز به خطر مى‌اندازد.

ولى اينها همه «جنبه منفى» قضيه بود كه اثر آن تنها بيدار ساختن افكار خواب آلود و برانگيختن احساسات براى پذيرش يك راه حل صحيح و عاقلانه است.

آيا به فرض اين كه ما بتوانيم اين طرز تفكر را در تمام قشرهاى ملل شرق گسترش دهيم و چنان آمادگى را در آنها به وجود آوريم راه حلى براى سامان بخشيدن به اين نابسامانيها وجود دارد؟ يا بايد بنشينيم و ناظر بر باد رفتن آخرين بقاياى تمدّن شرق و اصالت و استقلال آن باشيم؟

كشورهاى شرقى براى تجديد عظمت ديرين خود و پاره كردن زنجيرهاى اسارت‌ بايد دست به چه اقداماتى بزنند، و نقطه شروع اين قيام بايد از كجا و تحت چه شرايط و برنامه‌اى تحقق پذيرد؟!