و بر ماده آن افزايد و سبب ازدياد آن شود، پس از اين سبب است كه انسان در اين حال از رشد و هدايت باز مى‌ماند.

پس از آن فرمايد: و امّا بقراط (حكيم) گويد كه من از كشتى‌اى كه دچار بادها و طوفان‌هاى سخت شود و آن را موج‌هاى دريا متلاطم سازد، اميدوارترم از شخص غضبناك برافروخته، زيرا ممكن است كشتى را در اين حال، ملّاحان با لطائف الحيل به ساحل نجات هدايت كنند و امّا نفس وقتى آتش در آن شعلهور گردد، اميد نجات براى او نيست ... زيرا كه هر چه حيله به خرج دهى از قبيل مواعظ و نصائح و هر چه با او فروتنى و زارى نمائى بر شعله و مايه آن افزايد. [1]

قوه غضب در اصل يكى از نعمتهاى بزرگ الهى است كه بوسيله آن انسان مى‌تواند بقاى خود را حفظ كند و مدخليتى بزرگ در تشكيل مدينه فاضله و نظام برتر دارد.

اين قوه مايه‌ اشدّاء على الكفار: [2] است كه از اوصاف مؤمنين است، اشتباه كردند كسانى كه فكر كردند، بايد قوه غضبيه كشته شود و خاموش كردن آن از كمالات و معارج نفس است، آنها از مقام اعتدال و حدّ كمال غافلند، نفهميدند كه در جميع سلسله حيوانى خداوند اين قوه را عبث و بيهوده نيافريده است، اين سرمايه زندگانى را بى‌جهت نداده است، جهاد با دشمنان دين و دفع دشمن از مال و ناموس و ديگر نواميس مبتنى بر اين قوه است.

آنچه مذمت شده، جنبه افراط آن است كه امام صادق (عليه السلام) از رسول گرامى (صلى الله عليه و آله) نقل كردند:

«الغضب يُفْسِدُ الايمان كما يُفْسد الخَلّ العَسَل»:

«غضب ايمان را فاسد مى‌كند، چنانكه سركه عسل را». [3] امام باقر (عليه السلام) نيز فرمودند: «اين غضب تكه آتشى از

[1]. چهل حديث امام خمينى، صفحه 114- 113.

[2]. سوره فتح، آيه 29.

[3]. كافى، جلد 2، كتاب الايمان و الكفر، باب الغضب، حديث 1 ..