آسمان آبى فرو فرستاد؛ و از هر درّه و رودخانه‌اى به اندازه آنها سيلابى جارى شد».

يا به گفته شاعر:

چه بسا يكى از اصحاب درباره موضوعى، حكمى از پيغمبر صلى الله عليه و آله مى‌شنيد، و ديگرى در واقعه ديگر كه مشابه آن بود حكمى بر خلاف آن مى‌شنيد، اين دو حكم در ظاهر متناقض بوده، ولى در واقع دو موضوع متفاوت بوده است، اما شخصى كه راوى حديث است متوجه اين تفاوت نشده و يا اگر شده هنگام نقل حديث آن را نقل ننموده، ولذا امروز اين دو حديث به نظر ما متعارض و متناقض مى‌رسد در حالى كه واقعاً اين طور نيست.

از اين جهت و از جهات ديگر، همه مسلمانان حتى صحابه و ياران پيغمبر صلى الله عليه و آله كه درك حضور آن حضرت را نمودند، مجبور بودند براى فهم احكام اسلام، احاديث را به دقت بررسى نموده و آنها را به يكديگر ضميمه كنند؛ چه بسا عبارات حديثى، مطلبى را مى‌رساند ولى با توجه به شواهد حاليه، منظور چيز ديگرى بوده است. اين دقت و بررسى براى فهم احكام همان است كه ما نام آن را «اجتهاد» مى‌گذاريم.

بديهى است همه صحابه و ياران پيغمبر صلى الله عليه و آله قدرت استنباط احكام و اجتهاد در فهم روايات را نداشته‌اند، و آن دسته از آنها كه داراى چنين قدرتى بوده‌اند اگر عين عبارات حديثى را كه شنيده بودند نقل مى‌كردند تنها يك «راوى» محسوب مى‌شدند، ولى اگر حكمى را كه از آن حديث با توجه به ساير احاديث و شواهد گوناگونى كه احاديث با آن آميخته بود استنباط نموده و براى ديگران بيان مى‌كردند «مجتهد» محسوب مى‌شدند و كسانى كه به گفته آنان عمل مى‌نمودند «مقلد» آنها بوده‌اند.