به بطلان وضوى كسى كنيم كه او را با اكراه مجبور به استعمال آب كرده‌اند، در حالى كه آب براى او ضرر دارد؛ كدام وجدان سالمى حكم مى‌كند كه وضوى چنين كسى باطل باشد؟!

از آن‌چه گفتيم معلوم شد كه در محل بحث (جايى كه وضو ضرر دارد، و شخص جاهل به ضرر است)، مكلّف مأمور به تيمّم نيست، بلكه واقعاً مأمور به وضو است. و آن‌چه در «عروه» گفته است كه وضوى چنين شخصى باطل است، زيرا در واقع امر به وضو نشده بوده، حرف درستى نيست؛ مگر اين‌كه بگوييم ايشان در اين تعليل، به اطلاق روايات خاصّى كه در باب تيمّم- در جايى كه استعمال آب ضرر دارد- وارد شده‌ [1]، نظر داشته‌اند؛ ولى انصاف اين است كه پذيرش اين‌كه آن روايات، موردى را كه ضرر واقعاً وجود دارد، ولى مكلّف جاهل به آن است را نيز شامل شود، جاى تأمّل دارد.

حكم وضو در فرض توهّم ضرر

تا اين‌جا فرض مسئله اين بود كه ضرر در واقع وجود دارد، ولى‌

[1]. وسايل الشيعه (اسلاميه)، ج 2، ص 966، باب 5، از ابواب التيمم.

وسايل الشيعه (بيروت)، ج 3، ص 346، باب 5: «بَابُ جَوَازِ التَّيَمُّمِ مَعَ عَدَمِ التَّمَكُّنِ مِنِ اسْتِعْمَالِ الْمَاءِ لِمَرَضٍ ...».