3. متعصّبانى كه حق را يافتهاند امّا تعصّب كور و كر به آنها اجازه تسليم در برابر آن نمى دهد و جرأت اظهار عقيده واقعى خود در برابر تودههاى موفّق را ندارند نيز گروه ديگرى از حاميان خطّ نفاقند.

4. گروه چهارمى هستند كه حق را باور كردهاند ولى پذيرش آن را مزاحم منافع نامشروع مادّى خود مى بينند، و قدرت بر مخالفت هم ندارند؛ به همين دليل، در ظاهر حق را مى پذيرند ولى در باطن از هر چه موجب تضعيف آن است فروگذار نمى كنند.

عوامل نفاق منحصر به آنچه گفته شد نيست، هر چند اين چهار عامل از عوامل اصلى محسوب مى شود.

خطر منافقان

همه مى دانيم كه خطر منافقان از خطر دشمنان صريح اللّهجه بسيار بيشتر است. به همين رو، تعبيراتى كه قرآن مجيد درباره منافقان دارد شديدتر از تعبيراتى است كه در مورد دشمنان آشكار اسلام دارد، از جمله پايينترين درجات دوزخ به آنها اختصاص دارد(إِنَّ الْمُنَافِقِينَ فِى الدَّرْكِ الْأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ[1]).

نه تنها در سوره منافقان، در سورههاى متعدّد ديگرى مانند سورههاى: بقره، نساء، توبه، احزاب، فتح و تحريم و سورههاى ديگر، آيات فراوانى در مذمّت آنها وارد شده است.

طرق شناخت چهرههاى نفاق و نشانههاى آنان و راههاى مبارزه با آنها از مهمترين مسائلى است كه در هر زمان بايد براى ما روشن باشد.

[1]. سوره نساء، آيه 145.