ذکر و یاد دائمی خداوند و دوری از غفلت و فراموشی، ویژگی و صفت برتر مؤمنان و صالحان است و انسان در تمامی مراحل زندگی، باید ذاکر آفریدگار خود باشد (ذکر قلبی و زبانی). این امر بایسته، در سفر معنوی حج به خوبی دستیافتنی است و یکی از اسرار و حکمتهای حج نیز، «یادکردن خداوند» در خلال مناسک و اعمال حج و زیارت مشاهد شریفه است. قرآن میفرماید: فاذا قضیتم مناسِکَکُم فاذکروالله کذکرکم او اشدّ ذکراً
؛[1] «هنگامی که مناسک [حج] خود را انجام دادید خدا را یاد کنید؛ همانند یادآوری از پدرانتان؛ بلکه از آن هم بیشتر
» و در ادامه نیز میفرماید: واذکرو الله فی ایّام معدودات؛[2] «و خدا را در روزهای معینی یاد کنید (11 و 12 و 13 ذیالحجه)».
به فرموده رسول گرامی اسلام، علّت وجوب طواف خانه خدا سعی بین صفا و مروه، و رمی جمرات، بر پایی ذکر خداوند است: «انّما جعل الطواف بالبیت و بین الصفا و المروة و رمی الجمار لإقامة ذکرالله».[3]
حتّی فلسفه اصلی حج و طواف و دیگر مناسک برپا داشتن ذکر و یاد خداوند است: «انّما فرضت الصلاة و أمر باالحج و الطواف و اشعرتِ المناسک لاقامة ذکرالله
».
از دیدگاه عارف نامدار بهاری همدانی طواف با قلب، ذکر ربّالبیت است و دانشمند اخلاقی مولا احمد نراقی نیز گفته است:[4]