بر اين اعتقاد خود سوگند ياد ميكنند و خود را راستگو ميدانند.

برخى گويد: علت اينكه سوگند ميخورند، اين است كه بر اثر ترس از قيامت، عقل خود را از كف داده‌اند، اما همين كه عقلشان بجا آمد، زبان به اقرار و اعتراف مى‌گشايند.

ممكن است با مشاهده اهوال قيامت، چنان مدهوش شده باشند كه شرك خود را در دنيا فراموش كرده باشند.

(انْظُرْ كَيْفَ كَذَبُوا عَلى‌ أَنْفُسِهِمْ‌): ببين اينها چگونه بر خويشتن دروغ مى‌بندند و سوگند دروغ ياد مى‌كنند.

اين استفهام، براى اظهار تعجب و شگفتى است. منظور اين نيست كه پيامبر به صحنه قيامت نگاه كند، زيرا آخرت هنوز فرا نرسيده و قابل ديدن نيست. منظور اين است كه پيامبر در باره اين گفتار دقت كند.

در اينجا خداوند آنها را دروغگو معرفى مى‌كند، در حالى كه آنها بعقيده خودشان راستگو هستند. علت اين است كه دروغ عبارت از خلاف واقع گفتن است. خواه گوينده، علم داشته باشد كه خلاف واقع مى‌گويد يا نه. آنها مى‌گويند: ما مشرك نبوده‌ايم. در حالى كه مشرك بوده‌اند. پس دروغگو هستند.

جبائى گويد: يعنى ببين آنها چگونه در دنيا بخود دروغ مى‌بندند و با اينكه حقيقتاً مشرك هستند، معتقدند كه بر حقند.

(وَ ضَلَّ عَنْهُمْ ما كانُوا يَفْتَرُونَ‌): آنها بدروغ مى‌گفتند: بتها پيش خدا شفاعت ما مى‌كنند. روز قيامت بتها را نمى‌بينند و از آنها نفعى نمى‌برند. برخى گويند: اين جمله اختصاصى به بتها ندارد. اصولا هر چه را كه انسان بغير از خداوند پرستش كند، در روز قيامت گمش مى‌كند و نفعى از او نمى‌برد.

يك بحث كلامى‌

عدلى مذهبان اختلاف كرده‌اند كه آيا مردم در آخرت، ممكن است دروغ بگويند.

بنا بر آنچه ما گفتيم، صحيح اين است كه ممكن نيست. برخى گويند ممكن است بر اثر