(ثُمَّ كَفَرُوا): آن گاه به عيسى كافر شدند( ثُمَّ ازْدادُوا كُفْراً): سپس بر كفر خويش نسبت به حضرت محمد ص افزودند. اين قول از قتاده است.

2- مقصود كسانى است كه به موسى ايمان آوردند، آن گاه پس از موسى كافر شدند، سپس بعزيز ايمان آوردند، سپس به عيسى كافر شدند و پس از آن بر كفر خود نسبت به پيامبر گرامى اسلام، افزودند. اين قول از زجاج و فراء است.

3- مقصود، طايفه‌اى از اهل كتاب است كه مى‌خواستند گروهى از اصحاب پيامبر گرامى اسلام را دچار شك و حيرت سازند. از اينرو پيش آنان اظهار ايمان مى‌كردند، سپس مى‌گفتند: براى ما شبهه تازه‌اى پيدا شده است و كافر مى‌شدند و از راه پايدارى و ثبات بر كفر تا هنگام مرگ بر كفر خود مى‌افزودند. اين قول از حسن است. و مؤيد اين معنى است آيه:(وَ قالَتْ طائِفَةٌ مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ آمِنُوا بِالَّذِي أُنْزِلَ عَلَى الَّذِينَ آمَنُوا وَجْهَ النَّهارِ وَ اكْفُرُوا آخِرَهُ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ) (سوره آل عمران 72 يعنى طايفه‌اى از اهل كتاب گفتند در اول روز به قرآن ايمان آوريد و در آخر روز كفر بورزيد، شايد مسلمانان تغيير عقيده دهند) 4- مجاهد و ابن زيد گويند: مراد منافقانى است كه: ايمان مى‌آوردند، سپس مرتد مى‌شدند آن گاه ايمان مى‌آوردند و سر انجام كافر مى‌شدند و بر كفر خود جان مى‌سپردند.

ابن عباس گويد: هر منافقى كه معاصر پيامبر گرامى اسلام، بوده، داخل در اين آيه است.

(لَمْ يَكُنِ اللَّهُ لِيَغْفِرَ لَهُمْ‌): اينان را خداوند با اظهار ايمان نمى‌آمرزد، زيرا اگر باطن آنان مانند ظاهرشان بود، پس از ايمان كافر نمى‌شدند.

(وَ لا لِيَهْدِيَهُمْ سَبِيلًا): و آنها را براه بهشت، هدايت نمى‌كند، چنان كه بعداً فرموده است:(وَ لا لِيَهْدِيَهُمْ طَرِيقاً إِلَّا طَرِيقَ جَهَنَّمَ) (همين سوره 169) يعنى آنها را براهى جزء راه جهنم، هدايت نخواهد كرد. ممكن است مقصود اين باشد كه خداوند آنها را