شان نزول‌

برخى گفته‌اند: مسلمانان و اهل كتاب بر يكديگر فخر فروشى كردند. اهل كتاب گفتند: پيامبر ما پيش از پيامبر شما و كتاب ما پيش از كتاب شماست و ما پيش خداوند از شما مقرب تريم. مسلمانان گفتند: پيامبر ما خاتم پيامبران است و كتاب ما بر كتب ديگر داورى مى‌كند و دين ما اسلام است. از اينرو اين آيه نازل شد. اهل كتاب گفتند: ما و شما برابر هستيم. از اينرو آيه بعد:(وَ مَنْ يَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحاتِ) نازل شد و مسلمانان را اهل رستگارى معرفى كرد. اين قول از ضحاك و قتاده است.

مجاهد گويد: يهود گفتند:(نَحْنُ أَبْناءُ اللَّهِ وَ أَحِبَّاؤُهُ) (سوره مائده 18 يعنى ما پسران و دوستان خداييم) اهل كتاب گفتند:(لَنْ يَدْخُلَ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ كانَ هُوداً أَوْ نَصارى‌) (سوره بقره 111 به بهشت نمى‌رود جز آنكه يهودى يا مسيحى باشد) از اينرو اين آيه نازل شد.

مقصود

آيات پيش، مردم نيكو كار را نويد سعادت جاودانى و مردم فرو مايه و بد كار را تهديد به عذاب طاقتفرساى جهنم كردند. اكنون بدنبال آن آيات مى‌فرمايد.

(لَيْسَ بِأَمانِيِّكُمْ‌): مسروق و سدى گويند: يعنى اى مسلمانان، پاداش و كيفر خدا به آرزوهاى شما بستگى ندارند. مجاهد و ابن زيد گويند: خطاب به مشركين قريش است. زيرا آنان مى‌گفتند. ما مبعوث نخواهيم شد و عذابى نخواهيم كشيد.

(وَ لا أَمانِيِّ أَهْلِ الْكِتابِ‌): همچنين عذاب و ثواب خداوند، به آرزوهاى اهل كتاب- يعنى يهودى و نصارى- بستگى ندارند، زيرا آنان نيز مى‌گفتند: جز يهوديان و مسيحيان، كسى داخل بهشت نمى‌شود.

از عبارت اخير بر مى‌آيد كه خطاب متوجه مسلمانان نيست، زيرا در قرآن از «امانى» و آرزوهاى مسلمانان سخنى بميان نيامده است، بلكه سابقاً (در آيه 119 و 120 از قول شيطان نقل شد كه او در دل كافران ايجاد آرمان‌ها و آرزوها مى‌كند. بنا بر اين مناسب است كه اين خطاب متوجه همان‌ها باشد و قول دوم (قول مجاهد و ابن-