مقصود

اكنون خداوند از حال كسانى كه از يارى پيامبر گرامى اسلام، سر باز زده‌اند و سر گذشت آنها را پس از مرگ، خبر مى‌دهد و مى‌فرمايد:

(إِنَّ الَّذِينَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلائِكَةُ): آنان كه بوسيله فرشتگان قبض روح مى‌شوند. منظور از «ملائكه» ملك الموت يا ملك الموت و جز اوست، زيرا قبض روح انسان بوسيله فرشتگان و ملك الموت و خداوند، صورت مى‌گيرد. آنچه بوسيله ملك الموت يا فرشتگان، انجام مى‌پذيرد جايز است كه بخود خداوند نسبت داده شود، زيرا آنان واسطه هستند و به امر خداوند، قبض روح مى‌كنند، هم چنان كه كار فرشتگان به ملك الموت نسبت داده مى‌شود، زيرا آنان نيز مامورين ملك الموت هستند و به امر او قبض روح مى‌كنند.

(ظالِمِي أَنْفُسِهِمْ‌): در حالى كه آنان بخود ظلم كرده‌اند، زيرا خويشتن را از پاداش الهى محروم كرده و بوسيله كفر مستوجب كيفر شده‌اند.

(قالُوا فِيمَ كُنْتُمْ‌): فرشتگان به ايشان گويند: بر چه دينى و در چه روشى بوده‌ايد؟! بديهى است كه اين سؤال، حقيقى نيست بلكه بمنظور توبيخ و سرزنش ايشان يا بمنظور تقرير و به اقرار وا داشتن ايشان است.

(قالُوا كُنَّا مُسْتَضْعَفِينَ فِي الْأَرْضِ‌): گويند: ما در بلاد خود در برابر اهل شرك، ناتوان بوديم، زيرا آنان داراى جمعيتى بزرگتر و نيرومندتر بودند و ما را از ايمان به خدا و پيروى پيامبرش باز مى‌داشتند. اين جمله را بعنوان عذر خواهى مى‌گويند.

(قالُوا أَ لَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللَّهِ واسِعَةً فَتُهاجِرُوا فِيها): فرشتگان به ايشان گويند: آيا زمين خدا پهناور نبود تا از خانه‌ها و سرزمين خود خارج گرديد و از كسانى كه شما را از ايمان به خدا و پيامبر منع مى‌كردند: جدا شويد و بسوى سرزمين مهاجرت كنيد كه اهل آن شما را در برابر مشركين كمك كنند و شما در پناه ايشان، خداوند را به يكتايى پرستش و عبادت كنيد و پيامبر گراميش را پيروى نماييد؟! از سعيد بن جبير در باره معناى آيه نقل شده است كه: «هر گاه در سرزمينى معصيت خدا شود، از آنجا