اعراب‌

(إِلَّا مَنْ أَمَرَ): ممكن است «من» محلا مجرور به تقدير «فى نجوى من امر» باشد و ممكن است استثناى منقطع و محل آن نصب باشد. يعنى: «لكن من امر بصدقة او معروف ففى نجواه خير» جايز است كه «من» در محل جر و تابع «كثير» باشد يعنى «لا خير فى كثير الا فيمن امر بصدقة» و ممكن است استثناى حقيقى باشد يعنى «لا خير فى نجوى الناس الا نجوى من امر» و اين بهتر از استثناى منقطع است زيرا حمل كلام بر اتصال در صورتى كه مخل معنى نباشد، بهتر است.

(ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ‌): منصوب و مفعول له است.

شان نزول‌

ابو صالح و ابن عباس گويند: اين آيه در باره بنو ابيرق- كه قصه ايشان گذشت نازل شده است.

جويبر و ضحاك و ابن عباس گويند: در باره جمعى از طايفه ثقيف نازل شده است كه خدمت پيامبر گرامى اسلام، آمده، عرض كردند: اى محمد، آمده‌ايم با تو بيعت كنيم كه بتهايمان را بدست خود نشكنيم و سالى از وجود بت عزّى استفاده بريم، پيامبر گرامى ايشان را پاسخ نداد و خداوند او را از خطا حفظ كرد.

مقصود

هم اكنون خداوند متعال، لطف و تفضل خود را نسبت برسول گراميش آشكار مى‌سازد و نشان مى‌دهد كه چگونه او را از نيرنگ دشمنان حفظ كرده و او را از تمايل به ايشان باز داشته است، از اينرو مى‌فرمايد:

(وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكَ وَ رَحْمَتُهُ‌): اگر فضل خداوند و رحمتش نسبت به تو نبود. برخى گفته‌اند: فضل خداوند، نبوت و رحمتش يارى اوست. برخى گفته‌اند: فضل خداوند تاييد پيامبر بالطاف خود و رحمت خداوند، نعمت اوست. برخى هم گفته‌اند: فضل خداوند، نبوت و رحمت خداوند عصمت است.

(لَهَمَّتْ طائِفَةٌ مِنْهُمْ أَنْ يُضِلُّوكَ‌): گروهى از اينان- كه ذكرشان گذشت- مى‌خواستند