از راه ذلت دادن نيست بلكه براى اينست كه با اين گرفتاريها و نداريها در آخرت (كه زندگى جاويد و ابدى و حقيقى است) گراميشان بدارد و آخرين درجه جلال و عزت را بآنها عطا فرمايد.

(بِيَدِكَ الْخَيْرُ)- تنها بدست تو است همه خيرات و خوبيها. (ال) در الخير براى جنس است (و معنى مطلق ميدهد) يعنى همه و جنس خيرات بدست تست و از ناحيه تست.

علت اينكه در اين آيه فقط از خير اسم برده و شر را ياد نكرده (با اينكه شرها نيز همه بدست او ميباشد) اين است كه آيه براى ترغيب و توجه مؤمنان بخداست و در چنين حال و براى چنين منظورى جز ذكر خير شايسته نيست و ترغيب و توجه مردم فقط در خير و بسوى خير خواهد بود و بس.

(إِنَّكَ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ)- (تو بر همه چيز توانايى) يعنى تو بر همه اشياء دست توانا دارى و هيچ چيز ترا عاجز نتواند كرد و بر ايجاد چيزهايى كه هنوز بوجود نيامده و نيز بر نابود ساختن آنچه وجود يافته قادرى و همچنين ميتوانى موجودات فانى شده را باز گردانى.

(تُولِجُ اللَّيْلَ فِي النَّهارِ وَ تُولِجُ النَّهارَ فِي اللَّيْلِ‌)- در معنى اين آيه دو قول است:

1- از شب ميكاهد و مقدار كم شده را بروز افزون ميسازد و از روز ميكاهد و مقدار كم شده را بشب افزون ميسازد. اين قول از ابن عباس و مجاهد و عموم مفسرين است.

2- داخل ميكند هر يك (از روز و شب) را در ديگرى به اينكه آن را عوض دومى و بجاى دومى ميآورد و اين قول ابى على جبايى است.

(وَ تُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ‌)- (زنده را از مرده بيرون ميآورى) يعنى: زنده را از نطفه بيرون ميآورى كه نطفه مرده است بدليل گفته خداوند (مرده بوديد زنده ساختيم شما را)[1]( وَ تُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِ‌)- (و مرده را از زنده بيرون ميآورى) يعنى نطفه مرده را از انسان زنده ميسازى و همچنين است آوردن مرغ از تخم مرغ و تخم مرغ از

[1] سوره بقره، آيه 28.