آنها را داده‌ام كه بديهى است اين طرز سخن نامعقول و غلط است زيرا خود اين امر، اجازه دادن به نوكر است و مثل اين ميماند كه بگويد: من به چيزهايى امر مى‌كنم كه به آنها امر كرده‌ام.

(لَها ما كَسَبَتْ وَ عَلَيْها مَا اكْتَسَبَتْ) هر كس كار نيكى مانند اطاعت خدا انجام دهد پاداش آن براى خود اوست و كيفر گناهانش نيز دامنگير خودش خواهد شد و از آنجا كه پاداش نيك و كيفر از كار انسان پديد مى‌آيد. صحيح است كه از آن بكسب تعبير گردد.

(رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا) حسن مى‌گويد: اين جمله براى تعليم دعا كردن است يعنى «بگوييد خدايا ما را كيفر مكن» و برخى گفته‌اند: اين جمله براى حكايت و تمجيد آنها است يعنى «آنان مى‌گويند كه خدايا ما را كيفر مكن».

(إِنْ نَسِينا أَوْ أَخْطَأْنا) در معناى اين جمله چند قول گفته شده است:

1- يعنى آنچه را ما ترك كرده‌ايم و گناه نموده‌ايم (بنا بر اين نسيان بمعناى ترك كردن است چنان كه جاى ديگر ميفرمايد:(نَسُوا اللَّهَ فَنَسِيَهُمْ)[1] يعنى طاعت خدا را ترك كردند خدا هم پاداش آنها را ترك كرد و مثل اينكه ميفرمايد:

(أَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَكُمْ)[2] (آيا مردم را به نيكى دستور مى‌دهيد و خود آن را ترك ميكنيد؟) و منظور از «اخطأنا» يعنى گناه كرده‌ايم است زيرا گناهان چون نقطه مقابل راستى و درستى است از آن، بخطاء تعبير ميگردد پس آنان درخواست مى‌كنند كه خداوند گناه آنان را عفو كند اگر چه گناه عمدى باشد.

و در حقيقت خداوند در جمله فوق دستور مى‌دهد كه از واجباتى كه ترك كرده و اعمال زشتى كه انجام داده‌اند طلب مغفرت و درخواست بخشش نمايند.

2- يعنى اگر به كارهايى پرداخته‌ايم كه به سبب آنها دستور تو را فراموش كرده و

[1]- آيه 67 از سوره توبه

[2]- آيه 44 از سوره بقره