((قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّى)) عطاء و عكرمه گويند: يعنى رستگار است كسى كه پاك كند خود را از شرك و بگويد لا اله الّا اللَّه (محمد رسول اللَّه على ولىّ اللَّه، مترجم).

ابن عباس و حسن و قتاده گويند: يعنى مسلّما به منتهى آرزوى خود رسيده كسى كه بسبب اعمال صالحه و ورع پاك و منزّه شده است.

ابن مسعود گويد: تزكّى يعنى رستگار است كسى كه زكات مالش را داده است، و ميگفت خدا رحمت كند كسى كه تصدّق داده زكات مال و زكات فطرش را داده، سپس نماز بخواند و اين آيه را قرائت ميكرد.

ابن عمر و ابن العاليه و عكرمه و ابن سيرين گويند، مقصود دادن زكات فطر و نماز عيد است و اين معنى مرفوعا از حضرت ابى عبد اللَّه (ع) هم روايت شده است. اشكال و پاسخ آن:

اگر گفته شود چگونه اين قول درست است و حال آنكه اين سوره مكى است، و در مكّه نه نماز عيدى وجود داشت و نه زكات و نه فطره‌اى.

مى‌گوييم: محتمل است كه اوائل سوره در مكّه نازل شده و پايانش كه‌( قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّى وَ ذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى‌)، در مدينه نازل شده باشد.

((وَ ذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى)) ابن عبّاس گويد: يعنى خدا را به يكتايى ياد كن (و براى او شريكى تصوّر نكن).

و بعضى گفته‌اند: خدا را در موقع نماز در قلبت ياد كن و اميد ثواب و خوف و عقاب او را داشته باش زيرا كه خشوع در نماز بجهت ترس و اميد خوف و رجاء است.

و بعضى گفته‌اند: نام خدا را در موقع دخول بنماز ياد كن و به اين اسم‌