((وَ الْأَرْضِ وَ ما طَحاها)) و سوگند بزمين و آنكه آن را گسترش داد، در ماء دو وجه است چنانچه ياد كرديم يعنى و گسترش و مسطّح بودن آن و وسعت آن تا اينكه براى مردم ممكن باشد تصرّف بر آن.

((وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها)) آن چنانست كه ما آن را ياد نموديم سوگند به آدمى و آنكه او را ايجاد كرد و در خلق او عدالت نمود و اعضاء او را مساوى قرار داد.

عطاء گويد: او را بسبب عقل چنانى كه فضيلت داد او را بساير حيوانات معتدل قرار داد آن گاه گفتند اراده نموده تمام مخلوقات از جن و انس را.

حسن گويد: اراده كرده بالنفس آدم 7 و از( (ما سَوَّاها)) خداوند تعالى را.

((فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها)) پس الهام فرمود گناه و پرهيزگاريش را، يعنى راه گناه و طريق پرهيزكارى را.

ابن عبّاس و مجاهد و قتاده و ضحاك گويند: او را تحذير داد در گناه و ترغيب فرمود در پرهيزكارى.

و بعضى گفته‌اند: تعليم فرمود او را بطاعت و معصيت كه طاعت را انجام دهد و معصيت را ترك كند و خير را بدست آورده و از شرّ و بدى اجتناب كند.

((قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاها)) سوگندهاى اين سوره براى مطلب اين آيه است حسن و قتاده گويند: يعنى رستگار است كه نفس خود را تزكيه نمايد يعنى آن را بوسيله طاعت پروردگار و اعمال صالحه پاك و اصلاح نمايد.

((وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّاها)) قطعا زيانكار است كسى كه آن را به سبب‌