اعراب:

واو( وَ الشَّمْسِ‌) كه اوّلين واو است براى قسم و سوگند است و ساير واوها در ما بعد آن عطف بر آن است تا قول خدا،( قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاها)، و آن جواب قسم است، و تقديرش لقد افلح، است.

و ماء در قول خدا،( وَ ما بَناها وَ ما سَوَّاها) مصدريه است و تقديرش و السماء و بنائها و الارض و طحواها و نفس و تسويتهاست و گفته شده كه ما در اين مواضع و آيات بمعناى من است، يعنى و الّذى بناها آنكه آنها را بنا نمود و از اهل حجاز حكايت ميشود كه ايشان وقتى صداى رعد را ميشنوند ميگويند: سبحان ما سبحت له يعنى منزّه است آن كسى كه تسبيح گفتم براى او، و قول خدا،( ناقَةَ اللَّهِ وَ سُقْياها) منصوب بفعل مضمر است يعنى حذر و دورى كنيد از شتر ماده خدا و بگذاريد آب خوردن او را.

تفسير:

((وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها)) البته گذشت كه براى خداى سبحانست كه به آنچه ميخواهد از خلقش سوگند ياد كند براى اعلان كردن بر بزرگى قدر و مقام آن و بسيارى انتفاع و سودمند شدن بآن.

مجاهد و كلبى گويند: و چون قوام عالم از حيوان و نبات به طلوع خورشيد و غروب آنست خداوند سبحان سوگند ياد كرده بخورشيد و تابش آن و نور آن و منتشر شدن آنست، و بگفته قتاده مقصود تمام روز است، و بگفته مقاتل مراد حرارت و گرمى آنست مثل قول خداى تعالى در سوره طه،( وَ لا تَضْحى‌)، يعنى حرارت آن تو را اذيت نكند.

((وَ الْقَمَرِ إِذا تَلاها)) يعنى سوگند بماه آن گه كه در پى خورشيد آيد