((إِنْ هذا إِلَّا قَوْلُ الْبَشَرِ)) يعنى نيست مگر سخن آدمى و نيست از نزد خدا (و حال آنكه اگر قرآن جادو يا از سخن آدمى بود چنانچه او لعنتى گفت هر آينه براى جادوگرها امكان داشت كه مثل آن را بياورند) و وليد و غير آن با فصاحتى كه دارند توانايى و قدرت آوردن مانند آن را داشته باشند و حال آنكه نتوانستند يك آيه هم بياورند.

سپس خداى سبحان او را تهديد فرموده و گفت‌( (سَأُصْلِيهِ سَقَرَ)) يعنى بزودى او را دوزخ اندازم و او را ملازم آتش قرار دهم. و گفته‌اند «سقر» دركه و طبقه‌اى از دركات و طبقات دوزخ است. و برخى گفته درى از درهاى جهنّم است.

((وَ ما أَدْراكَ)) نميدانى اى شنونده‌( (ما سَقَرُ)) سقر چيست در تنگنايى و سختى و بيم و ترس. و پاره از صفات آن را تعريف نموده و گفت‌( (لا تُبْقِي وَ لا تَذَرُ)) مجاهد گفت يعنى باقى نميگذارد براى آنان گوشتى مگر اينكه خورده و نابود ميكند و آنها را رها هم نميكند وقتى كه عود كردند و از نو خلق شدند.

جبائى گويد: باقى نميگذارد چيزى را مگر ميسوزاند و باقى نميگذارد براى آنان بلكه ميرسند بنهايت كوشش آنان در انواع عذاب و شكنجه‌ها.

((لَوَّاحَةٌ لِلْبَشَرِ)) يعنى عذابى كه پوستها را تغيير ميدهد و برخى گفته چنان پوستها را سوزانيده تا سياه‌تر از شب تاريك ميكند.

((عَلَيْها تِسْعَةَ عَشَرَ)) بر آنست نوزده و يا چند نفر از فرشتگان كه ايشان خزينه داران آتشند. مالك دوزخ است با هيجده نفر ديگر كه چشمهاى آنها مانند برق جهنده و دندانهاى آنان مانند سر نيزه‌هاى تيز و برّان و آتش از دهانهاى آنان بيرون ميآيد ميان دو كتف آنها باندازه مسافت نه سال راه‌