((إِنَّ الْأَبْرارَ لَفِي نَعِيمٍ)) البتّه ابرار و نيكان در بهشت‌اند و ابرار اولياء مطيع خدايند در دنيا.

((وَ إِنَّ الْفُجَّارَ لَفِي جَحِيمٍ)) و البتّه كفّار در دوزخ ميباشند و آن كوه بزرگى از آتش است و مقصود از فجّار در اينجا كفّارى هستند كه پيغمبر 6 را تكذيب نمودند. بدليل قول خدا( (يَصْلَوْنَها يَوْمَ الدِّينِ)) يعنى ملازم آتش خواهند بود در روز قيامت براى اينكه در دوزخ ميباشند.

((وَ ما هُمْ عَنْها بِغائِبِينَ)) يعنى غايب از آتش نيستند بلكه براى هميشه در آنند و حال آنكه يقينا بموجب دلائل اهل كبائر از مسلمين مخلّد در آتش نخواهند بود و براى اينكه خداوند سبحان ياد كرد (مكذبين بالدين) را قبل از اين آيه. پس بهتر اينست كه لفظ فجّار مخصوص و اختصاص بايشان باشد و نيز وقتى در كلام احتمال اين معنى باشد تعلّق اهل وعيد بلفظ عموم باطل است سپس خداوند سبحان براى بزرگ داشت روز قيامت فرمود:

((وَ ما أَدْراكَ ما يَوْمُ الدِّينِ)) و چه تو را دانا نمود كه روز قيامت چيست براى شدتش آن را بزرگداشته و براى آگاهيدن بر بزرگى حال و بسيارى خطرها و بيمهاى آن باز فرمود( (ثُمَّ ما أَدْراكَ ما يَوْمُ الدِّينِ)) مكرّر نمود اين جمله را براى تأكيد عظمت آن.

جبائى گويد: اراده نمود از( (ما أَدْراكَ ما يَوْمُ الدِّينِ)) اول نعمتهايى را كه براى اهل بهشت است و از( (ما أَدْراكَ ....)) دوّم آنچه عذاب براى اهل آتش است.

((يَوْمَ لا تَمْلِكُ نَفْسٌ لِنَفْسٍ شَيْئاً)) روزى كه نفسى مالك نميشود چيزى را براى نفسى. يعنى احدى مالك دفاع از غير خودش از كسانى كه مستحق عقاب‌