كسى كه از اين آب گنديده پست است چگونه خودبخود موجب بهشت شود.

جز اين نيست كه بسبب اعمال صالحه بهشتى گردد.

خداوند سبحان. آگاهى داد كه همه مردم بر يك اصل و ريشه‌اند و تفاوتى و امتيازى ندارند مگر بسبب ايمان و عبادت.

و تحقيق مطلب اينست كه ما ايشان را از آب گنديده متعفّن و نجاستها آفريديم پس چگونه و چطور داخل بهشت شوند در حالى كه ايمان بمن نياورده و پيامبر مرا تصديق نكرده‌اند.

و بعضى گفته‌اند: مقصود اينست كه ما ايشان را آفريديم از جنسى كه ميدانند يا از موجود و خلقى كه ميدانند و ميفهمند و حجّت ايشان را ملزم ميكند و نيافريديم از جنسى كه فهم ندارند چون چهارپايان و پرندگان.

و بعضى گفته‌اند: معنايش اينست كه ما ايشان را آفريديم از جهتى كه ثواب و عقاب و تكليف طاعات را براى درك ثواب ميدانند. چنان كه گوينده ميگويد: غضب كردم بر تو از آنچه ميدانى. براى خاطر آنچه ميدانى.

اعشى گويد:

براى آل ليلى معشوقه‌ام ليلى دور شد از من و بعيد است كه من بتوانم صبحگاهان وى را زيارت و ديدار نمايم.

شاهد اين بيت كلمه من آل ليلى است كه بمعناى من اجل آل ليلى آمده و دليل بر اين قول او. و شطّت على ذى است كه آن معشوقه دور نشد از نزد ايشان بلكه البتّه از براى خاطر ايشان كه بسوى ايشان رود دور شود.

(فَلا أُقْسِمُ‌) در سوره الحاقّة تفسيرش گذشت‌( بِرَبِّ الْمَشارِقِ، وَ)