مشكل است، يعنى كه ايشان براى جنگ و پيكار با شما بيرون نميآيند و جز اين نيست كه با شما كار زار ميكنند در حالى كه متحصّن بقلعه‌ها و دژها هستند.

((أَوْ مِنْ وَراءِ جُدُرٍ)) از پشت ديوارها بر شما تير و سنگ مياندازند.

((بَأْسُهُمْ بَيْنَهُمْ شَدِيدٌ)) يعنى دشمنى بعضى از ايشان با بعضى ديگر سخت است، يعنى ايشان دلهايشان يكى نيست.

و بعضى گويند: معنايش اينست كه ايشان قوّت و نيرويشان در ميان- خودشان سخت است، پس وقتى شما را ببينند و ملاقات كنند ميترسند و از شما دور ميشوند بآنچه را كه خدا در دلشان انداخته از رعب و ترس شما.

((تَحْسَبُهُمْ جَمِيعاً)) يعنى كه خيال ميكنى كه ايشان در ظاهر مجتمع هستند( (وَ قُلُوبُهُمْ شَتَّى)) و دلهاى ايشان پراكنده يعنى مخالف يكديگر و جدا جدا خداوند آنها را شكست داد بسبب اختلاف سخنانشان.

مجاهد گويد: كه خدا قصد نموده باين دلهاى منافقين و اهل كتاب را.

((ذلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا يَعْقِلُونَ)) اين براى آنست كه ايشان مردمى هستند كه انديشه و خرد ندارند كه ببينند و تشخيص دهند چيزى را كه در آن صلاح و هدايت است از چيزى كه در آن گمراهى و ضلالت است و جز اين نيست كه.

دلهاى كسانى كه بخلاف عقل عمل ميكنند پراكنده است، براى اختلاف هدفها و هواهايشان و حال آنكه داعى حق يكيست و آن عقليست كه دعوت بسوى طاعت خدا و نيكى كردن در فعل ميكند.

((كَمَثَلِ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ قَرِيباً)) زهرى و غير او گويند: يعنى مثل آنان در مغرور شدن بعد دو قوّتشان و بگفته‌هاى منافقين مثل كسانيست كه از قبل از ايشان يعنى مشركينى كه در بدر كشته شدند ميباشد، و اين شش ماه قبل از