احدى نميتواند عمر احدى را بتأخير بيندازد مگر خداوند بزرگ.

معنى آيات:

(طاعَةٌ وَ قَوْلٌ مَعْرُوفٌ) گفتم در معنى آن دو نظر است: اوّل آنكه كلامى باشد متّصل بما قبلش كه شرح آن گذشت. دوّم آنكه كلامى باشد مستقل، و در تقدير آن بر دو وجه اختلاف شده است:

1- آنكه مبتداى محذوف الخبر باشد، و سپس گفته شده است يعنى: (طاعة و قول معروف امثل و اليق من احوال هؤلاء المنافقين)[1] و از حسن نقل شده است يعنى: (طاعة و قول معروف خير لهم من جزعهم عند نزول فرض الجهاد)[2].

2- وجه دوّم آنكه طاعة و قول خبر مبتداى محذوف است و تقدير آن عبارت است از (ارنا طاعة و قول معروف) يعنى (فرمان ما فرمان و سخنى است نيك كه شنونده منكر آن نخواهد شد، و مجاهد گويد و اين فرمانى است كه خداوند به منافقين داده است.

بعضى گفته‌اند كه اين دستور نقل قول است از آنان كه اين را ميگفته‌اند، و قسمت بعدى آيه (فَلَوْ صَدَقُوا اللَّهَ لَكانَ خَيْراً لَهُمْ‌) با آن مناسبت دارد.

(فَإِذا عَزَمَ الْأَمْرُ) يعنى: هنگامى كه مطلب جدّى شد، و واجب كردن جهاد لازم گشت و اين فرمان به تصميم و عزم نهاده شد.

عزم عبارت است از تصميم‌گيرى در كارى با اراده كه آن را انجام دهد، هر گاه تصميم گيرنده مصممّ شد كه عمل را انجام دهد، گفته ميشود: (عزم الأمر) و اين يك‌

[1]- يعنى: اطاعت و سخن نيك بهتر و شايسته‌تر است از حالات اين منافقين

[2]- يعنى: اطاعت و سخن نيك بهتر است از اين جزع و زارى كه بهنگام نازل شدن دستور جهاد ميكنند.