(الَّذِي وَفَّى‌) يعنى ابراهيم كه فرمان الهى را بتمام و كمال انجام داد[1].

بعضى هم گفته‌اند يعنى: رسالت الهى را بقوم خود رسانيد و آنچه دستور داشت به آنان ابلاغ كرد.

بعضى گفته‌اند يعنى: آنچه را كه خداوند بر او واجب كرده بود بطور كامل انجام داد، و امتحان خود را نيز داد.

آن گاه خداوند آنچه را كه در كتابهاى موسى و ابراهيم بوده است بيان كرده ميفرمايد:

(أَلَّا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى‌) يعنى: هيچكس بار ديگرى را بدوش نخواهد كشيد، يعنى هيچكس با گناه ديگرى مؤاخذه نميشود.

(وَ أَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسانِ إِلَّا ما سَعى‌) اين جمله نيز عطف است بر( (أَلَّا تَزِرُ)) و اين مطلب نيز از جمله مطالب كتابهاى موسى و ابراهيم است، يعنى: انسان پاداشى جز پاداش عمل خودش را ندارد، و پاداش عمل ديگرى را باو نميدهند، هر گاه انسان ديگرى را دعوت به ايمان كرد و آن ديگرى دعوت او را اجابت نمود، او نيز به تبع آن ديگرى مورد ستايش قرار ميگيرد، و اگر عملى انجام نداده باشند هيچگاه استحقاق پاداش يا مجازاتى نخواهد يافت.

از ابن عباس در روايت والبى نقل شده است كه ميگويد: اين آيه در شريعت ما نسخ شده است، زيرا خداوند ميفرمايد: (ما ذريه آنان را به ايشان ملحق ساختيم)[2] كه خداوند درجه ذريه آنان را بالا برده است، هر چند كه با اعمال‌

[1]- وسائل الشيعه ج 4 صفحه 1235 حديث 3 از امام صادق( ع) روايت شده است كه در باره( وَ إِبْراهِيمَ الَّذِي وَفَّى) فرمودند: حضرت ابراهيم هر صبح و شام اين ذكر را ميگفت:( أصبحت و ربّى محمود، أصبحت لا اشرك باللَّه شيئا و لا أدعوا مع اللَّه الها آخر، و لا اتخذ من دونه وليا) و لذا بنده شكرگزار ناميده، شد، و بعد از نماز مغرب بجاى اصبحت( أمسيت) گفته ميشود.

[2]- سوره طور آيه: 21.