(وَ لكِنْ كانَ فِي ضَلالٍ) و از ايمان گمراه بود.

(بَعِيدٍ) يعنى با انتخاب راه بد طغيان نمود، و مثل اين آيه است آنجا كه آمده است (وَ ما كانَ لِي عَلَيْكُمْ مِنْ سُلْطانٍ إِلَّا أَنْ دَعَوْتُكُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِي‌).

(قالَ) خداوند بزرگ ميفرمايد:

(لا تَخْتَصِمُوا لَدَيَّ) يعنى: بعضى از شمار با بعض ديگر نزد من نزاع نكنيد.

(وَ قَدْ قَدَّمْتُ إِلَيْكُمْ بِالْوَعِيدِ) يعنى: در دنيا كه جاى تكليف بود به شما گفتم ولى اعتنا نكرديد، و با دستور من مخالفت كرديد.

(ما يُبَدَّلُ الْقَوْلُ لَدَيَّ) يعنى: آنچه را كه در دنيا به شما گفتم كه هر كس را منكر مى‌شود و پيامبرانم را تكذيب كند، و با فرمان من مخالفت نمايد، عذاب خواهم نمود، اين گفتار به چيز ديگرى تبديل نخواهد يافت، و بر خلاف آن نخواهد شد.

(وَ ما أَنَا بِظَلَّامٍ لِلْعَبِيدِ) يعنى: من در مجازات هيچكس نسبت باو ستم نميكنم، بلكه او با ارتكاب گناهان بخويشتن ظلم ميكند، و اينكه گفته است (ظلام) از باب مبالغه است، به منظور رد كسى كه ظلم را بخداوند بزرگ و مقدس نسبت داده است.

(يَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلَأْتِ) يوم، متعلّق است به (ما يُبَدَّلُ الْقَوْلُ لَدَيَّ ..) بعضى گفته‌اند: متعلّق است به مقدّر كه تقدير آن عبارت است از (اذكر يا محمّد ذلك اليوم الّذى يقول اللَّه فيه لجهنّم هل امتلأت من كثرة ما ألقى فيك من العصاة)؟

(وَ تَقُولُ)، جهنّم مى‌گويد:

(هَلْ مِنْ مَزِيدٍ) انس گويد: يعنى جهنّم بيشتر مطالبه مى‌كند، مجاهد گويد: اينجا هل من مزيد به معنى كفايت است، يعنى ديگر براى پر شدن جهنّم ظرفيّت اضافى باقى نمانده است، و بر اين قول دلالت دارد آيه (لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِينَ‌)[1].

[1]- سوره سجده، آيه: 13.