آسمان بصورت دود بود.

ابن عبّاس گويد: آسمان در آن هنگام بخار زمين بود.

و در اصل استواء بمعنى استقامت و آهنگ تدبير مستقيم است، و گفته شده است ثمّ استوى يعنى: سپس فرمانش را بر آسمان نفوذ داد، و اين گفتار از حسن نقل شده است.

(فَقالَ لَها وَ لِلْأَرْضِ ائْتِيا طَوْعاً أَوْ كَرْهاً قالَتا أَتَيْنا طائِعِينَ‌) ابن عبّاس گويد: آسمان آنچه را در خود داشت از خورشيد و ماه و ستارگان، و زمين آنچه را در خود داشت از جويبارها و درختان و ميوه‌ها بيرون آوردند، و در اينجا فرمان خدا حقيقتا فرمانى كه با سخن باشد نيست، و جواب هم سخنى در مقابل اين گفتار نيست، بلكه خداوند اينجا خبر داده است، از اينكه آسمانها و زمين را آفريده است، و آنها را بدون هيچنوع سختى و زحمتى ايجاد فرموده است، همانگونه كه به مأمورى دستور بدهند كارى را انجام بدهد و بدون توقّف و درنگى انجام دهد، خداوند از اين آفرينش به امر و اطاعت تعبير فرموده است، و اين آيه هم مانند آن آيه است كه ميفرمايد:

(إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَيْئاً أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ‌)[1].

و علّت اينكه گفته است‌( أَتَيْنا طائِعِينَ‌)[2] و نگفته است اتينا طائعتين آنست كه معنى آنست كه آمديم با آنچه از عقلاء و غير عقلاء در ميان ما وجود دارد و جانب عقلاء را غلبه داده است.

از قطرب نقل شده است كه گفته شده است آسمان و زمين چون به‌

[1] سوره يس 36 آيه 82 يعنى:( فرمان خداوند چنين است كه هر گاه چيزى را بخواهد همين بس كه باو بگويد باش، خواهد شد) كه لفظى در كار نيست و همان اراده كافى است كه از اراده چنين تعبير شده است

[2] طائعين( جمع با ياء و نون براى ذوى العقول ميآيد.