است كه دروغپردازى كرده‌اند و ساخته‌اند يا آنكه واقعا به آنان كتابى داده‌ايم؟».

((مِنْ قَبْلِهِ فَهُمْ بِهِ مُسْتَمْسِكُونَ)) يعنى به آن كتاب چنگ زده‌اند؟ حال نميتوانند ادعاء كنند كه خداوند در اين باره كتابى نازل ساخته است، معلوم ميشود كه سخن جزء دروغپردازيهاى آنان بوده است.

و حرف «ام» در آيه دلالت ميكند بر حذف حرف استفهامى كه معادل او بوده است.

سپس خداوند اعلان ميدهد كه اينان در گمراهى خود از پدرانشان پيروى نموده‌اند و ميفرمايد: اينطور نيست بلكه.

((بَلْ قالُوا: إِنَّا وَجَدْنا آباءَنا عَلى‌ أُمَّةٍ)) يعنى گويند: ما پدران خود را بر آئين و راه روشى يافتيم، و اين معنى از ابن عباس و مجاهد و قتاده و سدى نقل شده است.

و از جبائى نقل شده است كه يعنى: «على جماعة» يعنى: آنان را متحد و متفق يافتيم و همگى بر اين راه و روش كنونى ما بودند.

((وَ إِنَّا عَلى‌ آثارِهِمْ مُهْتَدُونَ)) يعنى: ما از راه راستى كه آنان داشته اند پيروى ميكنيم، و سپس ميفرمايد:

((وَ كَذلِكَ)) يعنى اى محمد همانگونه كه اينان گفتند، و كفر خود را به پيروى از پدرانشان حواله دادند.

((ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ فِي قَرْيَةٍ مِنْ نَذِيرٍ إِلَّا قالَ مُتْرَفُوها: إِنَّا وَجَدْنا آباءَنا عَلى‌ أُمَّةٍ وَ إِنَّا عَلى‌ آثارِهِمْ مُقْتَدُونَ)) يعنى: هيچ رسول و بيم دهنده‌اى را پيش از تو نفرستاديم مگر آنكه ثروتمندانشان كه از نعمت ما برخوردار