گواه بگويد: «اشهد ان ...» بنا بر اين شهادت مثل يقين است در اينكه نوع مخصوصى است از علم، و هر علمى يقين نيست، گرچه هر يقينى علم است، بنا بر اينكه هنگامى كه گواه در پيشگاه قاضى ميگويد: «اى حاكم من گواهى ميدهم كه مطلب چنين است» با اين معنى است كه من اين مطلب را طورى به آن علم دارم كه گويا در نظرم حاضر و مجسم است، و كاملا از آن آگاه هستم و هيچ شك و ترديدى در آن نداشته برايم روشن است، و تمامى معلومات به اين حد نيست، و لذا است كه پاره‌اى از معلومات احتياج به توقف و استدلال دارد و اما جمله «اشهدوا خلقهم» اين شهادت از شهادت بمعنى حضور است مثل اينكه بخاطر آن سرزنش ميشوند كه چيزى گفتند كه حضور نداشتند در حالى كه آن چيز از مطالبى است كه مى‌بايست با مشاهده و حضور به آن علم پيدا ميكردند، و هر كس بگويد: «اشهدوا خلقهم» باين معنى است كه آيا بهنگام آفرينش خود حضور داشتند؟ و چون فعل متعدى بدو مفعول است هنگامى كه مجهول شد يك مفعول خود را از دست ميدهد، و فعل متعدّى بيك مفعول ميگردد، و اين قرائت را اين آيه تقويت ميكند(ما أَشْهَدْتُهُمْ خَلْقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ).

و اما اين جمله:(إِنِّي أُشْهِدُ اللَّهَ» وَ «اشْهَدُوا أَنِّي بَرِي‌ءٌ) كه مفعول اول از آن حذف شده است‌[1] همانگونه كه در اين مثال حذف شده: «ضربنى و ضربت» و اين مثال منقول است از «شهد بكذا» الا اينكه از ان و ان حرف جر معمولا حذف ميشود.

[1] بهتر آنست كه بگويد: مفعول فعل اول كه عبارتست از« أُشْهِدُ اللَّهَ» زيرا جمله« أَنِّي بَرِي‌ءٌ» به هيچ تقديرى مفعول اول نيست.