(وَ اسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ...)- از خداوند با پشيمانى از گناهان گذشته طلب مغفرت كنيد كه خدا آمرزنده و مهربان است.

[سوره البقرة (2): آيه 200]

(فَإِذا قَضَيْتُمْ مَناسِكَكُمْ فَاذْكُرُوا اللَّهَ كَذِكْرِكُمْ آباءَكُمْ أَوْ أَشَدَّ ذِكْراً فَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ رَبَّنا آتِنا فِي الدُّنْيا وَ ما لَهُ فِي الْآخِرَةِ مِنْ خَلاقٍ (200))

[ترجمه‌]

آن گاه كه اعمال حج را انجام داديد پس خدا را ياد كنيد همانند ياد كردن پدر و اجدادتان يا بهتر از آن، پس بعضى از مردم ميگويند پروردگارا از دنيا بما بده و براى آنان در آخرت بهره‌اى نيست.

شرح لغات:

قضيتم- انجام داديد، اصل «قضا» فيصله دادن كار است يا به فراغت از آن مانند همين آيه يا به اتمام رساندن آن يا به خبر دادن قطعى از آن.

خلاق- بهره و نصيب از خير.

تفسير:

(فَإِذا قَضَيْتُمْ مَناسِكَكُمْ‌)- زمانى كه اعمال خود را انجام داديد و يا از آنها فراغت يافتيد.

مناسك جمع «منسك است و «منسك» يا اسم مكان است بمعناى محل عبادت و يا مصدر و بمعناى خود عبادت است اگر بمعناى اول باشد مضمون آيه اينست:

هنگامى كه فراغت يافتيد از امكنه عبادت و وظائف عبادى آن محل‌ها و انجام داديد آنچه بايد در آنجا واقع شود پس بذكر خدا پردازيد ولى اگر بمعناى مصدر باشد جمع آوردنش براى بيان همه افعال و اذكار حج است و معنايش اينست كه وقتى انجام داديد افعال و اعمال حج را پس بذكر خدا بپردازيد.

ذكر خدا چيست؟

در بيان ذكر دو قول است.

1- تكبيرات مخصوصه ايام منى زيرا ذكرى كه در اين ايام مستحبّ است‌