لغت:

حديقه: باغ. برخى گفته‌اند: نخلستان.

قرار: جايى كه آب در آن بايستد.

برهان: دليل.

اعراب:

(أَمَّنْ‌): مبتداء و «خلق» خبر آن.

قرارا: حال يا مفعول ثانى (بنا بر اينكه «جعل» به معنى «خلق» يا «صير» باشد).

(إِلهٌ مَعَ اللَّهِ‌): مبتدا و خبر. ابتداى به نكره بخاطر استفهام است.

قليلا: صفت مصدر محذوف (تذكراً قليلا).

بشرا: حال.

ايان: در محل نصب و متعلق به «يبعثون».

مقصود:

اكنون بذكر دلائل يگانگى خود پرداخته، مى‌فرمايد:

(أَمَّنْ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ‌): آيا آن چيزهايى كه پرستش مى‌كنيد بهتر نديا خدايى كه خالق آسمانها و زمين است؟

(وَ أَنْزَلَ لَكُمْ مِنَ السَّماءِ ماءً): خدايى كه براى شما از آسمان باران مى‌فرستد تا از آن فايده بريد و معاش خود را تأمين كنيد. اين كار فقط از خداست و احدى قدرت بر آن ندارد.

(فَأَنْبَتْنا بِهِ حَدائِقَ ذاتَ بَهْجَةٍ): با آب باران باغها و بستانها را كه منظره زيبا و دلنشين دارند و شما از ديدن آنها لذت مى‌بريد رويانديم. (در اينجا «ذات» را جمع نبسته، بخاطر اينكه منظور جماعت است نه تك تك باغها.)( ما كانَ لَكُمْ أَنْ تُنْبِتُوا شَجَرَها): شما قدرت نداريد كه درختها را برويانيد.

(أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ‌): اين استفهام انكارى است. آيا با خدا كسى هست كه در آفرينش‌