و اللَّه اكبر على ما رزقنا من بهيمة الانعام».

اصل بهيمه از ابهام است. يعنى غير فصيح و نامعلوم و علت اينكه به حيوان بهيمه گفته شده است، همان نداشتن زبان است.

كلمه انعام از نعمت و بمعنى نرمى است و به شتر گفته مى‌شود. علت اينكه به شتر انعام گفته شده، نرمى سمهاى اوست. در موقعى كه گاو و گوسفند با شتر جمع شوند به آنها نيز مى‌توان انعام گفت. اما به تنهايى نه.

(فَكُلُوا مِنْها وَ أَطْعِمُوا الْبائِسَ الْفَقِيرَ): از گوشت چار پايان بخوريد و به گرسنه مستمند نيز انعام كنيد.

برخى گويند: بائس كسى است كه دستش را به سؤال دراز مى‌كند.

(ثُمَّ لْيَقْضُوا تَفَثَهُمْ‌): آن گاه مو و ناخن خود را بگيرند و غسل كنند و بوى خوش استعمال كنند. زجاج گويد: «قضاء تفث» كنايه از خروج از احرام است.

(وَ لْيُوفُوا نُذُورَهُمْ‌): و نذرهاى خود را بپايان برسانند. ابن عباس گويد:

منظور اين است كه آنچه نذر كرده‌اند، قربانى كنند و برخى گويند: كارهايى را كه نذر كرده‌اند در ايام حج انجام دهند، بجاى آورند. گاه مى‌شود كه انسان نذر مى‌كند كه اگر خدا حجى نصيبش كرد، عمل خيرى انجام دهد. بهتر است هر نذرى كه كرده است، و لو مطلق باشد، در ايام حج بجاى آورد.

(وَ لْيَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ‌): اين امر براى وجوب است. يعنى واجب است كه طواف حج را بجاى آورند. زيرا اين طواف از اركان حج است و هيچ خلافى در آن نيست. برخى گويند: منظور طواف بازگشت از منى است. زيرا خداوند دستور داده است كه پس از انجام مناسك، انجام شود.

اصحاب ما روايت كرده‌اند كه منظور طواف نساء است كه با آن آميزش با زنان مباح مى‌شود و اين طواف بعد از طواف حج انجام ميگيرد. زيرا پس از طواف حج همه چيز حلال مى‌شود، جز زن و پس از طواف نساء زن نيز حلال مى‌شود.

منظور از «بيت عتيق» كعبه است. عتيق ناميده شده براى اينكه از ملك مردم‌