سرعت: انجام چيزى در نزديكترين اوقات. اين كار پسنديده است.

اعراب:

(إِذا رَآكَ‌): «اذا» متعلق به «اتخذوا» كه مستفاد است از(إِنْ يَتَّخِذُونَكَ).

(أَ هذَا الَّذِي‌): تقدير «قائلين أ هذا ...» كه حال است.

(بِذِكْرِ الرَّحْمنِ‌): متعلق به «كافرون».

(حِينَ لا يَكُفُّونَ‌): مفعول به «يعلم» يا مفعول فيه و جواب «لو» حذف شده است.

بغتة: حال از مفعول يا فاعل.

مقصود:

(وَ إِذا رَآكَ الَّذِينَ كَفَرُوا إِنْ يَتَّخِذُونَكَ إِلَّا هُزُواً أَ هذَا الَّذِي يَذْكُرُ آلِهَتَكُمْ‌):

به پيامبرش مى‌فرمايد: هنگامى كه مردم كافر- كه تو خدايانشان را عيب مى‌كنى و آنها را بتوحيد ميخوانى- ترا مى‌بينند، ترا مسخره كرده، مى‌گويند: اين است كه خدايانتان را عيب مى‌كند و مى‌گويد: اجسام بيجان و بى‌سود و زيانى هستند.

(وَ هُمْ بِذِكْرِ الرَّحْمنِ هُمْ كافِرُونَ‌): اينها منكر توحيد و بقولى منكر كتاب آسمانى هستند.

راستى جاى تعجب است كه اين مردم خداى منعم قادر و خالق رازق را انكار مى‌كنند و به چيزهايى روى مى‌آورند كه نفع و ضررى ندارند. پس خود آنها به- استهزا سزاوارترند.

(خُلِقَ الْإِنْسانُ مِنْ عَجَلٍ‌): در باره اين جمله دو قول است: 1- مقصود اين است كه آدم (ع) به شتاب آفريده شده است زيرا او آخرين مخلوقى است كه ظهر روز جمعه آخر سال، با سرعت و عجله پيش از آنكه خورشيد غروب شود، آفريده شد. يا اينكه او بر خلاف انسانهاى ديگر به سرعت آفريده شد، نه از نطفه و علقه و مضغه.

بلكه خدا او را يكباره ايجاد كرد. پس خلقت آدم، آيت عجيبى است كه خداوند به آن تنبيه مى‌كند. يا اينكه چون آدم آفريده شد و روح باكثر بدنش تعلق يافت، برخاست و با سرعت بسوى درختهاى بهشت رفت. اين معنى از امام صادق (ع) روايت‌