مضمون، گفته است: مقصود اين است كه همه آنها كافرند. علت اينكه: بعضى را در كلام نياورده، اين است كه ميخواهد آنان را تحقير كند.

از اين آيه بر مى‌آيد كه: عقيده جبريان باطل است، آنها معتقدند كه خداوند بكافران نعمتى نبخشيده، هر چه هست عذاب و بدبختى است. حال آنكه از اين آيه استفاده ميشود كه آنها نيز مثل ساير مردم از خوان بى‌دريغ نعمت الهى استفاده مى‌كنند.

(وَ يَوْمَ نَبْعَثُ مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيداً): در روز قيامت، از هر امتى گواهى عادل مبعوث مى‌كنيم. اين گواهان پيامبران و افراد عادل هر دوره‌اى هستند كه به اعمال مردم شهادت مى‌دهند. امام صادق (ع) فرمود: براى هر زمانى و امتى، پيشوايى است و هر امتى در روز قيامت با پيشواى خود مبعوث ميشود. بديهى است كه خداوند بكارهاى مردم عالم است، لكن فايده مبعوث شدن گواهان اين است كه گنهكاران بيشتر مى‌ترسند و بهتر رسوا مى‌شوند. بخصوص كه گواهان مردمى بزرگ و عاليمقامند. وانگهى وقتى انسان بداند كه گواهان در روز قيامت، در حضور مردم، به بدكردارى آنها گواهى مى‌دهند، از ارتكاب معصيت، خوددارى ميكند. تقدير آيه اين است: «و اذكر يوم نبعث ...»( ثُمَّ لا يُؤْذَنُ لِلَّذِينَ كَفَرُوا): ابن عباس گويد: يعنى پس از حاضر شدن گواهان بمردم كافر اجازه داده نميشود كه سخن گويند و عذر خواهى كنند. چنان كه در جاى ديگر مى‌فرمايد:( وَ لا يُؤْذَنُ لَهُمْ فَيَعْتَذِرُونَ‌) (مرسلات 36: به آنها اذن داده نميشود كه عذر- خواهى كنند). برخى گويند: يعنى به آنها اذن داده نميشود كه بدنيا برگردند. برخى گويند: يعنى عذر آنها پذيرفته نميشود. بنا بر اين «لا يؤذن» يعنى «لا يستمع». عدى بن زيد گويد:

يعنى: در نغمه‌اى كه شيخ استماع مى‌كند و حديثى كه بگوارايى و شيرينى عسل سفيد است. اين قول از ابو مسلم است.

(وَ لا هُمْ يُسْتَعْتَبُونَ‌): آنجا مثل دنيا نيست كه كسى را ملامت كنند، براى اينكه رفتارش را اصلاح كند و دست از رفتار زشت خود بردارد، زيرا آخرت، جاى تكليف و