زجاج گويد: در( قُرْآنَ الْفَجْرِ) فايده بزرگى است، زيرا دلالت دارد بر اينكه:

نماز بدون قرائت، ممكن نيست. قبلا گفته است: نماز را بپاى دار. در اينجا مى‌گويد:

قرآن فجر را بپاى دار. نتيجه اين است كه: نماز نيز قرائت قرآن است. زيرا نماز قرآن ناميده شده است. پس نماز بدون قرائت، ممكن نيست.

(إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كانَ مَشْهُوداً): همه گفته‌اند: يعنى: نماز صبح را فرشتگان شب و فرشتگان روز، هر دو مشاهده مى‌كنند. پيامبر گرامى فرمود:

- نماز جماعت، برابر است با بيست و پنج نماز فرادى و فرشتگان شب و روز، در نماز فجر جمع مى‌شوند.

اين حديث را بخارى در صحيح خود آورده است.

(وَ مِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ‌): ابن عباس گويد: يعنى اى پيامبر، شب را نماز بخوان.

مجاهد و اسود و علقمه گويند: تهجد، بعد از خواب شب است. بيشتر مفسران همين طور گفته‌اند. برخى گفته‌اند: نماز نافله‌اى كه در شب خوانده شود، تهجد است. متهجد كسى است كه خواب را از خود دور سازد.

(نافِلَةً لَكَ‌): نمازهايى كه در شب مى‌خوانى، افزون از واجبات و براى تو غنيمتى است. البته نماز شب، بر پيامبر واجب بود ولى براى ديگران مستحبّ است. برخى گفته‌اند: بر پيامبر واجب بود و با اين آيه نسخ شد.

برخى گويند: يعنى نماز شب، براى تو فضيلت و براى ديگران كفاره است، زيرا انسان بيم دارد كه نمازهاى واجبش قبول نشود، بنا بر اين نماز مستحبش كفاره است. ولى پيامبر نيازى به كفاره ندارد. اين مطلب از مجاهد است.

برخى گويند: يعنى نماز شب، براى تو و ديگران، نافله است. علت اينكه فقط پيامبر را مخاطب ساخته، اين است كه: ديگران را تشويق كند كه بحضرتش اقتدا و سنتش را پيروى كنند.

(عَسى‌ أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُوداً): هر گاه خداوند، «عسى» را بكار برد، معناى آن وجوب و لزوم است. «مقام» نيز به معناى «بعث» و بنا بر اين مفعول مطلق است.