(وَ جاءَكَ فِي هذِهِ الْحَقُّ) و حق در اينجا براى تو آمد، ابن عباس و حسن و مجاهد گفته‌اند: يعنى در اين سوره، و قتاده گفته: يعنى در اين دنيا، و جبائى گفته: در اين داستانها. و منظور از حق همان حقيقت و راستى وعده و وعيد او است. و ديگرى گفته:

يعنى در ذكر اين آيه‌هايى كه پيش از اين ذكر شد حق براى تو آمد در اينكه مردم سزاى اعمال خود را بطور كامل خواهند ديد، و معناى اينكه حق در اين آيه‌ها يا در اين سوره آمده آن نيست كه در جاى ديگر قرآن نيامده و آيه‌هاى ديگر حق نيست بلكه اين جمله براى تأكيد است.

(وَ مَوْعِظَةٌ وَ ذِكْرى‌ لِلْمُؤْمِنِينَ) و پندى براى تو آمد كه مردمان جاهل را بدان پند دهى و از گناهان بازدارى. و تذكرى است كه مؤمنان را متذكر آخرت سازد.

(وَ قُلْ لِلَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ اعْمَلُوا عَلى‌ مَكانَتِكُمْ) و اين آيه نظير آن آيه ديگر است كه فرموده:(اعْمَلُوا ما شِئْتُمْ)[1]- هر چه ميخواهيد بكنيد.

(إِنَّا عامِلُونَ) كه ما نيز طبق آنچه خدا فرمان داده عمل ميكنيم و تفسير اين آيه پيش از اين نيز گذشت‌[2].

(وَ انْتَظِرُوا إِنَّا مُنْتَظِرُونَ) و شما منتظر عقابى باشيد كه خدا براى كفرتان وعده داده، كه ما نيز منتظر ثوابى هستيم كه پروردگار ما براى ايمان ما وعده فرموده است. و ابن جريج گفته: يعنى شما منتظر وعده دروغى شيطان باشيد كه ما نيز منتظر وعده راست پروردگار خود در مورد نصرت و پيروزى بر شما هستيم.

(وَ لِلَّهِ غَيْبُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ) يعنى علم آنچه در آسمان و زمين پنهان است براى خدا است و چيزى از وى پوشيده نيست- چنانچه ضحاك گفته- و ديگرى گفته:

يعنى خدا مالك چيزهايى است كه در آسمان و زمين پنهان است. و ابن عباس گفته:

خزينه‌هاى آسمان و زمين خاص خدا است، و در گفتار برخى از مشايخ كه بدشمنى با شيعه معروف است مشاهده كردم كه در تفسير خود در ذيل اين آيه نسبت بشيعه ظلم كرده و گفته است: اين آيه دليل است بر اينكه علم غيب مخصوص خداوند است بر خلاف آنچه‌

[1]- سوره فصلت آيه 40.

[2] در ذيل آيه 93.