(انْفِرُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ) يعنى براى جهاد با مشركان بيرون شويد. و بگفته حسن و مجاهد منظور در اينجا غزوه تبوك است.

(اثَّاقَلْتُمْ إِلَى الْأَرْضِ) يعنى سنگينى ميكنيد و بماندن روى زمينى كه بر آن قرار داريد متمايل ميشويد، جبائى گفته: اين كندى كردن (در خروج براى جنگ) مخصوص بدسته‌اى از مؤمنان بود چون تمامى آنها از رفتن جهاد سنگينى نميكردند. و باصطلاح اين كلام عامى است كه خاص از آن اراده شده.

(أَ رَضِيتُمْ بِالْحَياةِ الدُّنْيا مِنَ الْآخِرَةِ) اين استفهام انكارى است، و معنايش آن است كه آيا زندگى دنياى ناپايدار را بر زندگى آخرت پايدار و نعمت جاويدان ترجيح داده‌ايد؟

(فَما مَتاعُ الْحَياةِ الدُّنْيا فِي الْآخِرَةِ إِلَّا قَلِيلٌ) يعنى بهره‌هاى دنيا و فوائد آن در برابر بهره‌هاى آخرت جز اندكى نيست، زيرا اين دنيا ناپايدار است و آنجا سرايى است پايدار و جاويدان، و بدنبال اين كلام خداى تعالى تهديد فرموده كه گويد:

(إِلَّا تَنْفِرُوا يُعَذِّبْكُمْ عَذاباً أَلِيماً) يعنى اگر براى جهادى كه پيامبر، شما را بدان دعوت كرده بيرون نرويد و تقاعد ورزيد، خداوند شما را بعذاب دردناك الم انگيزى در آخرت عذاب خواهد كرد، و برخى گفته‌اند: بعذاب دردناكى در دنيا عذاب خواهد كرد.

(وَ يَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَيْرَكُمْ) و بجاى شما مردم ديگرى را كه در جهاد تخلف نكنند خواهد آورد، سعيد بن جبير گفته: منظور از آنها مردم فارس هستند، و ابو روق گفته:

منظور اهل يمن ميباشند، و جبائى گفته: منظور مردمانى هستند كه پس از اين آيه مسلمان شدند.

(وَ لا تَضُرُّوهُ شَيْئاً) حسن و ابو على گفته‌اند: يعنى و با اين تقاعد و تخلف از جهاد بخدا زيانى نزنيد چون خداوند غنىّ بالذات است و بچيزى نياز ندارد.

و برخى گفته‌اند: مرجع ضمير رسول خدا- 6- است يعنى به پيغمبر زيانى نرسانيد زيرا خدا او را از همه مردم محافظت كرده و بوسيله فرشتگان يا مردم‌