آزارى بدو نميرسانيد، و اينكه خداوند در ميان دوازده ماه حرمت برخى را بزرگتر از ديگرى قرار داد بخاطر مصالحى بود كه در جلوگيرى از ظلم در آنها وجود داشت، و چه بسا همين جلوگيرى از ظلم در اين ماهها منجر بترك ظلم در دوره سال ميگشت، و نائره جنگ يكسره خاموش ميشد، و آن حميت و تعصب در اين فرصت موقت شكسته ميشد، و معلوم است كه هر چيزى بمانند خود متمايل است، (يعنى خود دارى از جنگ و انتقام در اين ماهها در ماههاى بعد نيز تأثير ميكرد)[1].

(ذلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ) يعنى اين حساب مستقيم و درست است، نه آنچه را عرب از «نسى‌ء»[2] انجام ميدهند. (و اينكه دين را بحساب معنى كرديم بدانجهت است كه) در مثل گويند: «الكيّس من دان نفسه» (زيرك آن كسى است كه حساب خود را برسد) و اينكه حساب را دين ناميده‌اند بخاطر آن است كه پاى بند بودن بحساب و مراعات آن لازم است چنانچه الزام بدين و عبادت لازم است.

و كلبى گفته: معناى آيه اين است كه: حكم مستقيم حق اين است.

و برخى گفته‌اند: يعنى دين همين است پس بدان گردن بنه، كه بر تو لازم است.

(فَلا تَظْلِمُوا فِيهِنَّ) ابن عباس گفته: يعنى در همه اين دوازده ماه (بخود ظلم نكنيد)، و قتاده و فراء گفته‌اند: يعنى در خصوص اين چهار ماه، و فراء براى گفته خود چنين استدلال كرده و گفته است: اگر منظور همه دوازده ماه بود بجاى «فيهنّ»

[1]- در اينجا مرحوم طبرسى( ره) براى وجه تسميه ماههاى قمرى وجوهى ذكر كرده كه چون براى پارسى زبانان چندان قابل استفاده نبود و گذشته خيلى از آنها نيز از خدشه و ايراد خالى نبود از ذكر آن خود دارى شد، چنانچه همين سخنى را هم كه درباره علت حرمت قتال در اين چهار ماه ذكر فرموده خالى از ايراد نيست، چون ممكن است كسى بعكس اين كلام بگويد: معمولا در جنگها اعلان آتش بس، موجب تجديد قواى طرفين جنگ ميگردد، و هميشه چنان نيست كه تعطيل جنگ ميان دو دسته در يك مدت موقتى موجب مصالحه و ترك جنگ هميشگى گردد

[2]- معناى« نسى‌ء» در تفسير آيه بعدى ذكر خواهد شد.