نام کتاب : ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن (مترجم- بیستونی، محمد) نویسنده : الشيخ الطبرسي جلد : 11 صفحه : 53
متوكل دستور داد نامهاى در اينباره بحضرت
هادى بنويسند، و حضرت در جواب نوشت:
هشتاد درهم صدقه بدهد، و چون علت آن را پرسيدند امام 7 اين
آيه را تلاوت كرد و فرمود: ما اين «مواطن كثيرة» را شمردهايم هشتاد موطن بوده
است.
(وَ يَوْمَ حُنَيْنٍ) يعنى در روز حنين.
(إِذْ أَعْجَبَتْكُمْ كَثْرَتُكُمْ)
يعنى كثرت لشكر شما را خوشحال كرد و از زيادى لشكرتان بشگفت آمديد. قتادة گفته:
سبب هزيمت مسلمانان در جنگ حنين آن بود كه برخى از مسلمين چون كثرت سپاهيان خود را
مشاهده كرده گفتند: امروز ديگر بخاطر كمى سپاه شكست نخواهيم خورد، و همين سبب شد
كه پس از ساعتى منهزم گشتند، و عدد سپاهيانشان در آن روز دوازده هزار نفر بود، و
برخى گفتهاند: ده هزار نفر بودند، و ديگرى گفته: هشت هزار بودهاند، ولى روايت
نخستين (يعنى همان دوازده هزار) صحيحتر است و در بيشتر روايات همان اندازه ذكر شده
است.
(وَ ضاقَتْ عَلَيْكُمُ الْأَرْضُ بِما رَحُبَتْ) يعنى زمين با فراخيش بر شما تنگ شد و جايى كه بدانجا فرار كنيد
نيافتيد.
(ثُمَّ وَلَّيْتُمْ مُدْبِرِينَ)
يعنى بدشمن پشت كرده و گريختيد.
(ثُمَّ أَنْزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ)
يعنى آن رحمتى را كه نفس انسانى بدان آرام شود و ترس و خوف بدان زائل گردد نازل
فرمود.
(عَلى رَسُولِهِ وَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ)
يعنى بر آن مؤمنانى كه بازگشتند و با كافران كارزار كردند، و ضحاك بن مزاحم گفته:
منظور از مؤمنان كسانى بودند كه در آن هنگامه در كنار رسول خدا 6 ماندند و فرار نكردند، و آنها على 7 و عباس و چند تن ديگر از بنى
هاشم بودند، و حسن بن على بن فضال از حضرت رضا 7 روايت كرده كه آن حضرت
فرمود: «سكينه» نسيمى خوشبو است از بهشت كه بصورت آدمى در آيد و با پيمبران باشد،
و اين روايتى است كه عياشى آن را روايت كرده است.
(وَ أَنْزَلَ جُنُوداً لَمْ تَرَوْها)
منظور لشكريانى از فرشتگان است، و برخى چون
نام کتاب : ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن (مترجم- بیستونی، محمد) نویسنده : الشيخ الطبرسي جلد : 11 صفحه : 53