است و آنچه مسلم است آنكه اين دو عذاب هر دو پيش از آنى است كه بدوزخ روند.

(ثُمَّ يُرَدُّونَ إِلى‌ عَذابٍ عَظِيمٍ) آن گاه در روز قيامت بعذاب هميشگى دوزخ دچار گردند.

(وَ آخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ) و از مردم مدينه يا از اعراب باديه نشين مردمان ديگرى هستند كه بگناهان خويش اعتراف كردند يعنى دانسته اقرار كردند.

(خَلَطُوا عَمَلًا صالِحاً وَ آخَرَ سَيِّئاً) يعنى كارهاى نيكى انجام ميدهند و كارهاى بد و زشتى هم ميكنند.

(عَسَى اللَّهُ أَنْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ) (اميد است خدا توبه‌شان را بپذيرد) مفسران گويند: هر كجا نسبت لفظ «عسى» (كه به معناى اميد و شايد است) بخدا داده شد، انجام شدنى است، منتهى به اين لفظ فرمود تا آنان ميان بيم و اميد باشند و چنان نباشد كه يكسره بعفو و گذشت خدا تكيه كنند و از توبه دست بازدارند.

و برخى از تابعين‌[1] گفته‌اند: براى اين امت آيه‌اى در قرآن اميدوار كننده‌تر از اين آيه نيست.

ضمناً اين آيه دليل بر بطلان گفتار كسانى است كه گويند اعمال بد كارهاى خوب را «حبط» كرده و از بين ميبرد و يا بالعكس، زيرا خدا در اين آيه ميفرمايد:

اعمال خوب و بد را بهم آميختند و بنا بر قول به «احباط» جمع آنها ممكن نيست و با آمدن يكى از آنها ديگرى از بين ميرود.

(إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ) و اين جمله علت قبول توبه گنهكاران است كه ميفرمايد:

همانا خدا آمرزنده و مهربان است.

شأن نزول:

ابو حمزه ثمالى گويد: اينان سه نفر از انصار بودند بنامهاى: ابو لبابة بن‌

[1]- تابعين بكسانى گويند كه زمان رسول خدا- 6- را درك نكرده و اصحاب آن حضرت را ديدار كرده‌اند.