است، زيرا كسى كه در دار الحرب، اسلام آورد و منتقل بدار الاسلام شود، مهاجر شمرده مى‌شود. حسن ازدواج مهاجرين را با دختران باديه نشين تجويز نمى‌كرد. روايت شده است كه عمر مى‌گفت: با اهل مكه، ازدواج نكنيد، زيرا آنها اعراب هستند.

علت اينكه: جهاد، راه خدا ناميده شده، اين است كه راه كسب پاداش و رسيدن به بهشت است.

(لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ رِزْقٌ كَرِيمٌ‌): براى آنان آمرزش و رزقى نيكوست كه كاملا براى آنها گوار است.

برخى‌(رِزْقٌ كَرِيمٌ) را غذاى بهشت دانسته‌اند، زيرا در معده‌ها تبديل به مواد تنفرآور دفع شدنى نمى‌شود.

(وَ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْ بَعْدُ وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا مَعَكُمْ فَأُولئِكَ مِنْكُمْ‌):

كسانى كه بعد از فتح مكه- بقول حسن- و بعد از ايمان شما- بقولى ديگر- ايمان آورده و بعد از مهاجرت شما مهاجرت كرده و همراه شما بجهاد پرداخته‌اند، مؤمنينى هستند مثل شما و در حكم شما. بايد با آنها دوستى كرد و بآنها ارث داد و آنها را يارى كرد. اگر چه بعداً ايمان آورده و مهاجرت كرده‌اند.

(وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلى‌ بِبَعْضٍ‌): كسانى كه با يكديگر خويشى دارند، بعضى از آنها براى ارث بردن، از بعضى ديگر سزاوارترند. اين معنى از ابن عباس و حسن و جماعتى از مفسران است. گويند: اين جمله، حكم توارثى را كه بوسيله هم پيمانى و مهاجرت و امور ديگر، امضا شده بود، نسخ مى‌كند، زيرا قبلا پيامبر خدا ميان مهاجرين و انصار، پيمان برادرى بسته بود و از يكديگر ارث ميبردند.

(فِي كِتابِ اللَّهِ‌): زجاج گويد: يعنى در حكم خدا. برخى گويند: يعنى در لوح محفوظ. چنان كه مى‌فرمايد:

(ما أَصابَ مِنْ مُصِيبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا فِي أَنْفُسِكُمْ إِلَّا فِي كِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها) (حديد 22: هيچ مصيبتى در زمين و در جان شما دامنگير شما نمى‌شود، مگر اينكه پيش از وقوع آن در لوح محفوظ ثبت است) برخى گويند: يعنى در قرآن. از اين‌