است. اين تصور، نه ادراك است و نه علم، بلكه بسيارى از خوابهاى مردم، تعبيرش بعكس است. چنان كه تعبير گريه، خنده است، رمانى گويد: ممكن است خداوند در عالم خواب چيزى را طور ديگر به انسان نشان دهد، زيرا خواب، تخيلى بيش نيست و براى انسان يقين آور نيست، اگر چه گاهى هم مفيد يقين است. درست مثل سراب، كه انسان آن را آب خيال مى‌كند. اما جايز نيست كه خداوند چيزى را بر خلاف واقع به پيامبر خود الهام كند، زيرا توليد جهل مى‌كند و بر خداوند روا نيست.

اقسام خواب‌

خواب بر چهار قسم است: يكى خوابى كه از جانب خداست و تعبير دارد. دوم، خوابى كه زاييده وسوسه‌هاى شيطان است. سوم خوابى كه كه اثر غلبه اخلاط بدن (از قبيل: خون، بلغم، صفرا و سودا) بوجود مى‌آيد. چهارم، خواب‌هايى كه زاييده پاره‌اى از افكار است. سه قسم اخير، از خوابهاى پريشان و قسم اول، الهام است. رؤياى پيامبر، همين قسم و بشارتى بود كه بمؤمنين در باره پيروزى داده شد.

حسن گويد:(فِي مَنامِكَ) يعنى: در محل خوابت. منظور اين است كه در چشم تو- كه در محل خواب است- آنها را كم نشان داد، نه در خواب. بلخى نيز همين معنى را گفته است. لكن بر خلاف ظاهر مى‌باشد.

(وَ لَوْ أَراكَهُمْ كَثِيراً لَفَشِلْتُمْ وَ لَتَنازَعْتُمْ‌): اگر جمعيت آنها را- آن چنان كه بودند- بتو نشان مى‌داد، مى‌ترسيديد و در باره جنگ با آنها به نزاع پرداخته، برخى مى‌گفتيد: بايد جنگيد و برخى مى‌گفتيد: بايد نجنگيد.

(وَ لكِنَّ اللَّهَ سَلَّمَ‌): لكن خداوند مؤمنين را از سستى و نزاع و اختلاف كلمه و اضطراب حفظ كرد و آنها را به پيروزى رسانيد.

(إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ): خداوند به آنچه در دلهاى شماست. داناست و ميداند كه اگر به كثرت دشمنان پى مى‌برديد، از جنگ خوددارى مى‌كرديد.

(وَ إِذْ يُرِيكُمُوهُمْ إِذِ الْتَقَيْتُمْ فِي أَعْيُنِكُمْ قَلِيلًا): خداوند عده مشركين را به پيامبر در خواب كم نشان داد و به مؤمنين در بيدارى، زيرا خواب انبياء حق است. عده‌