بيان آيه 199- 200

لغت:

عفو: در سوره بقره ذيل «قل العفو» در باره آن گفتگو كرده‌ايم. (آيه 219) عرف: ضد نكر، هر صفت نيكو نزع: فريفتن و از جاى كندن. برخى گويند: يعنى فساد. زجاج گويد: نزغ شيطان يعنى وسوسه او

مقصود:

قبلا پيامبر خود را امر كرد كه مردم را دعوت و تبليغ رسالت كند. در اينجا بمنظور تعليم افعال پسنديده و مكارم اخلاق و خصال مى‌فرمايد:

(خُذِ الْعَفْوَ): زيادى اموال مردم را بگير. يعنى هر چه از مخارج آنها زياد آيد. پيامبر، در ابتدا زيادى اموال را از مردم مى‌گرفت. هنگامى كه آيه زكات نازل شد، اين حكم نسخ شد، زيرا اين سوره، مكى است. اين معنى از ابن عباس و سدى و ضحاك است. مجاهد و حسن گويند: يعنى مردم را عفو كن و نسبت به آنها سختگير نباش و در حقوق واجب خدا و مردم و حقوق غير واجب، گذشت داشته باش. در خبر است كه: خداوند بنده‌اى را دوست مى‌دارد كه اهل مسامحه باشد، بخرد، بفروشد، قضاوت كند و بقضاوت ديگران تن دهد. برخى گويند: منظور قبول عذر مردم و ترك مؤاخذه آنها در برابر بدرفتاريهاست. در روايت است كه وقتى اين آيه نازل شد، پيامبر معناى آن را از جبرئيل پرسيد، گفت نمى‌دانم، از خداوند سؤال مى‌كنم. هنگامى كه بازگشت، گفت:

خداوند ترا امر مى‌كند كه كسى بتو ظلم كند، عفو كنى و كسى كه ترا محروم كرد عطا كنى و كسى كه از تو گسست، به او نزديك شوى.

(وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ‌): بهر چه از نظر عقل و شرع، پسنديده است و قبحى ندارد، امر