على بن عيسى گويد: اين لام براى اضافه است كه گاهى مفيد علت و گاهى مفيد شبه علت است.

مقصود

اكنون در باره سر انجام و عاقبت كفار مى‌فرمايد:

(وَ لَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ كَثِيراً مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ‌): بسيارى از جن و انس را براى جهنم آفريده‌ايم و بر اثر كفر و انكار و سوء اختيار، سر انجام بجهنم خواهند رفت. در جاى ديگر مى‌فرمايد:(وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ) (ذاريات 56) يعنى جن و انس را براى عبادت آفريده‌ايم. پس خلقت انسانها براى عبادت است نه براى جهنم.

مقصود تمام كسانى است كه خداوند مى‌داند كه ايمان نمى‌آورند و سر انجام بجهنم مى‌روند.

(لَهُمْ قُلُوبٌ لا يَفْقَهُونَ بِها وَ لَهُمْ أَعْيُنٌ لا يُبْصِرُونَ بِها وَ لَهُمْ آذانٌ لا يَسْمَعُونَ بِها): آنها دلهايى دارند كه بر اثر عدم تدبير، حق را درك نمى‌كنند و چشمهايى دارند كه راه راست را نمى‌بينند و گوشهايى دارند كه موعظه را نمى‌شنوند. مقصود اين است كه آنها از فهميدن و ديدن و شنيدن اعراض دارند و بواسطه استفاده نكردن از اين آلات، مثل كسى هستند كه اينها را ندارند. در سوره بقره مى‌فرمايد:(صُمٌّ بُكْمٌ عُمْيٌ) (كر و لال و كور هستند. آيه 18)( أُولئِكَ كَالْأَنْعامِ:) اينها- در آيات خدا دقت نمى‌كنند و بوسيله آنها بيكتايى خدا و صدق انبيا استدلال نمى‌كنند- از لحاظ فهم و درك، شبيه چارپايان هستند.

(بَلْ هُمْ أَضَلُ‌): بلكه از چارپايان هم گمراه ترند، زيرا چارپايان، هر گاه از كارى ممنوع شوند، ترك مى‌كنند و هر گاه براهى هدايت شوند، پيش مى‌روند. اما اينها بر اثر كفر و سركشى براه خير هدايت نمى‌شوند، با اينكه خداوند به آنها عقلى بخشيده است كه نيك و بد را تميز دهند. برخى گويند: اينكه آنها را گمراه تر از چارپايان مى‌داند، بخاطر اين است كه چارپايان قوه تميز ندارند و لذا ملامتى هم بر آنها نيست، ولى اينان قوه تميز دارند و از آن استفاده. نمى‌كنند. و آن گهى چارپايان اگر اطاعت‌