(وَ اتَّبَعُوا ما تَتْلُوا الشَّياطِينُ ...)- و پيروى كردند آنچه را كه شياطين دنبال ميكردند و يا ميخواندند.

در ضمير «و اتّبعوا» چند قول است:

1- ربيع و ابن اسحاق و سدى ميگويند: منظور يهود عصر پيامبر اسلام است.

2- ابن عباس و ابن جريج ميگويند منظور يهود عصر سليمان است.

3- مراد از آن همه يهود است زيرا كه پيروان سحر و جادو از زمان سليمان تا زمان پيامبر اسلام هميشه و در هر عصرى موجود بودند.

از ربيع حكايت شده: يهود زمانى از پيامبر اسلام در باره تورات پرسش ميكردند و هر چه ميپرسيدند خداوند آن را بر پيامبر نازل ميكرد و مخاصمه مينمود با آنان يهود گفتند: اين شخص از ما داناتر و نسبت بآنچه بر ما نازل شده آگاهتر از ما است بعد از موضوع سحر و جادو پرسش كردند و از آن راه در صدد مخاصمه با پيامبر برآمدند پس خداوند اين آيه شريفه‌(وَ اتَّبَعُوا ما تَتْلُوا الشَّياطِينُ) را نازل كرد.

و در معناى «تتلوا» چند احتمال است:

1- ابن عباس ميگويد: منظور: دنبال كردن و عمل نمودن است.

2- عطا و قتاده ميگويند: مراد: قرائت و خواندن است.

3- ابو مسلم ميگويد: منظور: دروغ گفتن است گفته ميشود: «تلا عليه» يعنى دروغ گفت خداوند سبحان ميفرمايد:

(وَ يَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ)[1] و(أَ تَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ ما لا تَعْلَمُونَ)[2] و در مورد صدق «تلا عنه» گفته ميشود و در صورت ابهام و روشن نبودن هر دو تعبير جايز است و در منظور از شياطين اختلاف است.

برخى گفته‌اند: مراد از شياطين جن است زيرا كه اين لفظ «شياطين» در صورتى كه بدون قرينه باشد دلالت بر شياطين جن ميكند.

[1] سوره 3 آيه 78 و بر خدا دروغ مى‌گويند.

[2] سوره 7 آيه 28 آيا آنچه را نميدانيد بخدا دروغ مى‌گوييد.