آنچه را كه شنيديد و بر طبق آن رفتار و خداوند را اطاعت نمائيد.

و برخى گفته‌اند: معناى آن اين است: گوش فرا دهيد نسبت بآنچه بر شما تلاوت ميشود يعنى گوش فرا دهيد تا بشنويد.

و اين لفظ(وَ اسْمَعُوا) ميتواند دلالت بر هر دو معنى داشته باشد زيرا كه آن دو منافات با يكديگر ندارند پس مثل اينكه گفته شده: گوش فرا داريد تا بشنويد و پس از آن بپذيريد و پيروى كنيد و جواب آنان با اين معنى مناسبت دارد.

(قالُوا: سَمِعْنا وَ عَصَيْنا ...)- گفتند: شنيديم و نافرمانى كرديم.

و در آن دو قول است:

اول: اين گفتار را در حقيقت از روى استهزاء و تمسخر گفتند و منظور اين است: گفتار تو را شنيديم و امر تو را نافرمانى كرديم.

دوم: آنان چنين گفتارى نداشتند و لكن عمل آنان مطابق با اين گفتار و باصطلاح (زبان حال) آنان بود همانطور كه شاعر ميگويد:

دو بال آن بپاهايش گفتند: «ملحق شو، با اينكه بال سخن نميگويد.

و در اين جمله خداوند از خطاب عدول كرد و بصورت نقل از غائب بيان نمود و اين روش متداول در ميان عرب است.

مرجع ضمير در «قالوا» كيست؟

برخى گفته‌اند: ضمير به يهود زمان پيامبر اسلام بر ميگردد زيرا كه آنان چنين سخنى گفتند و جمله بعدى «و اشربوا» داستان پيشينيان آنان است.

و بعضى گفته‌اند: ضمير به يهود زمان موسى 7 بر ميگردد زيرا كه آنان نافرمانى كرده و در برابر دستورات عصيان نشان دادند.

(وَ أُشْرِبُوا فِي قُلُوبِهِمُ الْعِجْلَ ...)- داخل شد در دلهاى آنان محبت گوساله.

و علت اينكه از دوستى گوساله تعبير به «شرب» شده است نه به «اكل» اين است كه آشاميدن آب در تمامى اعضاء راه پيدا كرده و بباطن آنها ميرسد و غذايى كه‌